Zgadzam się na przechowywanie na urządzeniu, z którego korzystam tzw. plików cookies oraz na przetwarzanie moich danych osobowych pozostawianych w czasie korzystania przeze mnie ze stron internetowych lub serwisów oraz innych parametrów zapisywanych w plikach cookies w celach marketingowych, w tym na profilowanie i w celach analitycznych przez Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Karniowicach oraz zaufanych partnerów.

Administratorzy danych:

Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
z siedzibą w Karniowicach
ul. Osiedlowa 9, 32-082 Karniowice

Zaufani partnerzy:

Cele przetwarzania danych:

  1. marketing, w tym profilowanie i cele analityczne
  2. świadczenie usług drogą elektroniczną
  3. dopasowanie treści stron internetowych do preferencji i zainteresowań
  4. wykrywanie botów i nadużyć w usługach
  5. pomiary statystyczne i udoskonalenie usług (cele analityczne)

Podstawy prawne przetwarzania danych:

  1. marketing, w tym profilowanie oraz cele analityczne – zgoda
  2. świadczenie usług drogą elektroniczną - niezbędność danych do świadczenia usługi
  3. pozostałe cele - uzasadniony interes administratora danych

Odbiorcy danych:
Administrator Danych Osobowych MODR, zaufani partnerzy

Prawa osoby, której dane dotyczą:
Prawo żądania sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania danych; prawo wycofania zgody na przetwarzanie danych osobowych. Inne prawa osoby, której dane dotyczą

Zmiana polityki prywatności

Uwaga:

Od 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r (RODO). Potrzebujemy Twojej zgody na przetwarzanie Twoich danych osobowych przechowywanych w plikach cookies. Poniżej znajdziesz pełny zakres informacji na ten temat.

Close GDPR info
Menu główne

Dlaczego warto chronić wiejskie ogródki?

dom w zieleni

Jednym z bardzo ważnych powodów jest tradycja, czyli to wszystko co nam przekazali nasi dziadkowie i rodzice i co my przekażemy.

Ogródki przy naszych domach są także elementem tej tradycji. Otaczały domy naszych babć, mam i sąsiadek, tak było zawsze. W Polskiej tradycji wiejskiej były ogródki kwiatowe i ziołowe. Zastanówmy się, czy warto tę tradycję zachować jako wyróżnik naszej polskiej odrębności kulturowej, zwłaszcza w obecnych czasach unifikacji i globalizacji.

Polska jest szczególnym przykładem kraju w Europie Środkowej, w którym dzięki prywatnym małym gospodarstwom rolnym licznie zachowały się do czasów współczesnych miejscowe formy roślin uprawnych. Podobnie jest w wypadku roślin ozdobnych. Ze wstępnej inwentaryzacji wiejskich ogródków przydomowych wynika, że giną one w zastraszającym tempie. Większość odmian i gatunków roślin uprawianych w starych, tradycyjnych ogrodach jest zagrożona wyginięciem. Opiekują się nimi wyłącznie kobiety. Gospodynie są zwykle w podeszłym wieku, często nie mają już sił na prowadzenie ogrodu. Nie mają komu przekazać swej wiedzy - młodsze pokolenie nie jest zainteresowane prowadzeniem tego typu ogródków. Córki i synowe czerpią wzorce z kultury masowej, nie są w stanie ocenić wartości własnej, lokalnej tradycji. Giną więc stare odmiany roślin zielnych i krzewów stosowane od wieków w przydomowych ogrodach, a także wygląd tych ogródków, tradycyjny sposób ich pielęgnacji (brak ściółkowania, utrzymywanie roślin w tak zwanej "czarnej ziemi", codzienne podlewanie). Wraz z tradycyjnymi, wiejskimi ogródkami przydomowymi ginie różnorodność kulturowa i przyrodnicza naszego kraju, Wiele z tych roślin rozmnażanych jest przez kolejne pokolenia właścicielek tylko w pojedynczych ogródkach. Nie można spotkać ich nigdzie poza daną wsią lub nawet pojedynczym siedliskiem. Z rozmów przeprowadzonych z właścicielkami ogródków wynika, że mają one bardzo niską ocenę własnej pracy i potrzeby zachowania tradycji uprawy wiejskich ogródków. Szczególnie młodsze gospodynie uważały stare ogródki za niepotrzebne, nieładne i pracochłonne. Miały poczucie, że są one zbyt "wieśniacze", różniące się drastycznie od ogrodów oglądanych w telewizji i czasopismach ogrodniczych

Gdy stare gospodynie odchodzą, ginie różnorodność regionalna, ogród zwykle zamieniany jest w fatalnie prowadzony trawnik, którego pielęgnacja nie wymaga zbytniego wysiłku. Niektóre domostwa popadają w ruinę, ponieważ gospodarze umierają, a nikt z młodszego pokolenia nie chce kontynuować rodzinnej tradycji. Dodatkowo upadek rodzimej kultury ogrodniczej po wojnie sprawił, że wraz ze starymi parkami i ogrodami zniszczeniu uległo wiele starych, niezwykle cennych dla zachowania bogactwa kulturowego i przyrodniczego odmian i gatunków roślin Mnogość i atrakcyjność nowoczesnych odmian, w większości powstałych i rozmnażanych za granicą oraz ich powszechna dostępność sprawia, że są masowo sadzone w parkach i ogrodach, zarówno publicznych, jak i prywatnych. Ustępują agresywnie reklamowanym w mediach wzorcom ogrodów "pseudoeuropejskich". Wśród oglądanych ogródków około 90% stanowiły "nowoczesne" ogrody, fatalnie skomponowane i nie mające nic wspólnego z tradycyjnymi ogrodami wiejskimi. Dobór gatunków i odmian stosowanych w nich roślin był niezwykle ubogi. Najczęściej były to pojedyncze egzemplarze popularnych odmian żywotników i jałowców lub świerków, posadzonych bez żadnego planu na trawniku. Nowe "ogrody" obsadzane są kilkoma najpospolitszymi, odmianami krzewów, takimi samymi w całym kraju, pochodzącymi z wyspecjalizowanych szkółek ogrodniczych. Większość tych roślin pochodzi z innego łagodniejszego klimatu, wiele z nich wymarza podczas zim, poza tym są drogie i trudne w pielęgnacji, sprzedawcy nie potrafią dostarczyć informacji o sposobach pielęgnacji tych roślin. Powstają więc ogrody, które nie są wpisane w naszą tradycję, nie wyróżniają nas niczym, czasem wręcz szpecą krajobraz. Przyczynia się do tego ogromna liczba czasopism ogrodniczych, w których przedstawia się ogrody wyrosłe z innej tradycji, głównie angielskiej i niemieckiej. Brak natomiast na rynku literatury, w tym poradników, dotyczącej rodzimych ogrodów.

POWODY, DLA KTÓRYCH WARTO ZACHOWAĆ OGRODY WIEJSKIE

  1. Przyroda i dziedzictwo kulturowe – wyginięcie starych, lokalnych odmian kwiatów, które co roku wysiewały i uprawiały nasze prababcie i babcie będzie dużą stratą dla polskiej kultury i piękna wsi.
  2. Względy praktyczne – odmiany przystosowane do miejscowych warunków środowiska mają często lepszą wartość użytkową (np. są bardziej odporne na mróz) niż wiele nowych pochodzących z importu.
  3. Moda – w zachodniej Europie coraz modniejsze stają się tradycyjne ogrody pełne kwiatów. Wystarczyło kilka dziesiątków lat mody na trawniczki i iglaki, i okazało się, że z trudem udaje się odtworzyć dawne odmiany kwiatów. Może należy z tej lekcji wyciągnąć właściwe wnioski i nie niszczyć tego, co jeszcze mamy.
  4. Względy ekonomiczne – dawne odmiany mogą stać się dodatkowym dochodem. Agroturystyka będzie bardziej opłacalna, gdy stworzymy turystom miejsca z tradycyjnymi kwiatami.

JAK ZAKŁADAĆ TRADYCYJNY OGRÓDEK

  1. Projektujemy go w stylu regularnym (geometrycznym).
  2. Wytyczamy symetryczne rabaty i ścieżki.
  3. Podkreślamy część centralną.
  4. Na obrzeżach i w narożnikach sadzimy duże rośliny i drzewa .
  5. Krzewy zimozielone – barwinki, bukszpany, ligustry, żywotniki sadzimy w formie żywopłotów, bo podkreślają geometryczność ogródka i stanowią tło dla rosnących na rabatach roślin.
  6. Staramy się pozyskać rośliny i nasiona od sąsiadów.
  7. Sadzimy w formie drabinki, najpierw najniższe, potem coraz wyższe kwiaty.
  8. Zacznijmy od posadzenia bylin zimujących w gruncie.
  9. Wysiewajmy rośliny jednoroczne.
  10. Pamiętajmy, by nigdy nie zrywać w lasach czy na łąkach kwiatów chronionych: np. śnieżyc, pierwiosnków, przebiśniegów.

CO WARTO ZAMAPIĘTAĆ

  1. Nie róbmy udziwnionych i skomplikowanych projektów, bo będzie kłopot z ich realizacją.
  2. Nie wytyczajmy rabat „na oko”, lecz z użyciem taśmy mierniczej, sznurków itp. Wszelkie niedokładności popełnione w tym momencie będą widoczne, zwłaszcza zimą i wczesną wiosną.
  3. Przy urządzaniu ogrodu obowiązują te same zasady jak przy urządzaniu pokoju: duże meble stawiamy przy ścianach, a duże rośliny (drzewa, silne rosnące krzewy) sadzimy na obrzeżach i w narożnikach
  4. Drzewa i krzewy pełnią w ogrodach bardzo ważną rolę. Stanowią o jego wyglądzie w czasie, gdy inne rośliny są jeszcze bardzo małe lub w okresie spoczynku. W naszym klimacie to niemal sześć miesięcy w roku.

Rady Jana Łebkowskiego z 1930 roku:

Małe ogródki obsadzone z umiarem, kilkoma, nawet pospolitymi, ale drobnymi gatunkami, robią milsze wrażenie niż przesyt chociażby bardzo pięknymi roślinami

Dobrze dobrany poczet gatunków i odmian krzewów ozdobnych przystroi nasze ogródki kwieciem i barwami przez cały rok, bowiem jedne kwitną na wiosnę, drugie przez lato, trzecie w jesieni, a jeszcze inne w zimie zdobią kolorem gałązek lub gronami owoców.

Barwy muszą harmonizować ze sobą, a zatem trzy kolory zasadnicze, niebieski, czerwony i żółty doskonale się wzajemnie uzupełniają. Kolory zielony i biały również z nimi zgadzają się, jako powszechnie w świecie roślinnym spotykane.

Byliny szczególnie zasługują na zastosowanie w małych ogródkach, bowiem pojedynczo lub zgrupowane tworzą barwne malowidła kwiatowe w ciągu całego lata. Niekłopotliwe w pielęgnowaniu i obficie kwitnące, więc powinny zyskać szerokie prawa obywatelskie wśród innych roślin naszych ogrodów.

KWIATY W TRADYCYJNYM OGRÓDKU

Aksamitki, amaranty, astry, chryzantemy, cynie, dalie, dzwonki, firletki, floksy, gipsówka, goździki brodate, irysy bródkowe, kalina w odmianie pełnokwiatowej, kosaćce, kosmosy, lebioda o czerwonych liściach, lilie smolinosy, liliowce, łubiny, maciej, mak ogrodowy, malwy, marcinki, miechutka rozdęta, orliki, ostróżki, pacioreczniki, parzydło, peonie, rozchodniki, rudbekie, słoneczniczek, szafirki, śniedek, tojady, ubiorek, złocienie.

ZIOŁA W TRADYCYJNYM OGRÓDKU

Bazylia, biedrzeniec anyż, bylica boże drzewko, cząber ogrodowy, estragon, hyzop lekarski, kminek, koper zwykły, lubczyk, lawenda, majeranek, melisa lekarska, mięta, pietruszka, piołun, pokrzywy, rozmaryn, rumianek, ruta zwyczajna, szałwia, szczypiorek, tymianek, trybula ogrodowa, warzucha lekarska, żywokost lekarski.

KRZEWY W TRADYCYJNYM OGRÓDKU

Należą do nich jaśminowce (jaśminy), lilaki (bzy), kalina koralowa (buldeneż). Honorowe miejsce wśród krzewów zajmowały róże, które mają wiele odmian.

Sklepy ogrodnicze proponują nam bogatą ofertę ozdobnych krzewów, jednak do naszego tradycyjnego ogródka możemy wybrać jedynie forsycje i tawuły, których wygląd i sposób wzrostu harmonizują z wiejskim otoczeniem. Nie skuśmy się na azalie, różaneczniki i inne rośliny wrzosowate, które mimo urody, nie współgrają z tradycyjnym ogródkiem.

W ogródkach o powierzchni mniejszej niż 400 m kw. nie należy sadzić drzew, bowiem z czasem zaczną one zaciemniać ogród. Wyjątkowo można posadzić pojedynczą jabłoń, czereśnię, śliwę czy kasztanowca lub drzewo, które można spotkać w naszych lasach: lipę, jesion, dąb. Takie drzewa rosnące przy obejściach, niejednokrotnie pamiętające kilka pokoleń właścicieli, uważane były niegdyś za opiekunów gospodarstw.

Nie sadźmy w wiejskich ogrodach modnych dziś egzotycznych drzew: ambrowców, platanów, japońskich klonów, sosen himalajskich, sumaków. Mimo atrakcyjności i oryginalności nie pasują do tradycyjnych ogrodów - niszczą ich architekturę.

TRZMIELE I DZIKIE PSZCZOŁY

drewniany domOd lat obserwujemy obniżanie się plonów owadopylnych upraw nasiennych i owocowych, niemal upadło w Polsce nasiennictwo lucerny - dziś importujemy ją za spore pieniądze. Nasza wieś staje się również pustynią przyrodniczą – strzyżone trawniki, monotonne ogródki, obce naszym rodzimym gatunkom pszczół rośliny ozdobne. tymczasem w prosty sposób i niedrogo możemy z powodzeniem tworzyć ogródki z myślą o dzikich pszczołach. Zależnie od wielkości ogródka możemy sadzić rośliny pojedynczo lub w grupach, ale zasadą jest, by rośliny o drobnych kwiatach sadzić grupowo - będą wówczas wabiły pszczoły. Jedna grupa wrzosu czy wrzośca wśród innych roślin nie będzie dobrym pożytkiem dla pszczół, ale też nie będzie ciekawą kompozycją w ogródku. Stwórzmy lepiej rodzaj wrzosowiska.

Warto posadzić w ogrodzie jak najwięcej różnych roślin, ale jeśli ogródek jest mały, lepiej zrezygnować z sadzenia po jednej sadzonce każdego gatunku, lepiej wybrać takie, które najbardziej pasują, które najbardziej lubimy i posadzić je w grupach.

Szczególnie cenne dla dzikich pszczół rośliny, które powinny znaleźć się w naszym ogródku to: wawrzynek wilczełyko (roślina najwcześniej nektarująca, chroniona, trująca), aster, wrzos, lawenda, szałwia lepka, ostróżka, rozmaryn lekarski, czarnuszka siewna, wierzbówka kiprzyca, miodunka ćma, groszek bulwiasty/ pachnący, ogórecznik lekarski, przegorzan.

Jeśli ogród jest duży, posadźmy w nim drzewa ozdobne liściaste i krzewy pszczelarskie: jaśminowiec wonny, tawułę, krzewuszkę cudowną, berbyrys, róże, borówkę wysoką, śnieguliczki, głogi. Duża bioróżnorodność roślin w ogródku sprawi, że zawita do niego wiele ciekawych gatunków pszczół.

PTAKI

W każdym ogródku powinniśmy stworzyć ptakom bezpiecznie miejsce gnieżdżenia się: w żywopłocie lub zaroślach można związać ze sobą gałązki sznurkiem (nie plastikowym i nie drutem), w ten sposób powstanie dogodne miejsce na gniazdo. Możemy skrócić kilka gałęzi tuż przed pędem jednorocznym (np. na grabie, głogu, trzmielinie), bo nowe pędy, które wyrosną w tym miejscu, będą zachęcały ptaki do zakładania gniazda. W żadnym ogrodzie nie powinno zabraknąć domków dla ptaków: znajdą je na pewno sikorki, pliszki, szpaki. Odległość między domkami nie powinna być mniejsza niż 15 - 20 metrów. Domki umieszczamy na różnych wysokościach, a jeśli nie ma w okolicy kotów, mogą to być nawet dwa-trzy metry. Otwór wylotowy domku powinien znajdować się od strony południowo-wschodniej, zawietrznej. Tam gdzie są niebezpieczne dla ptaków zwierzęta, warto zabezpieczyć domki umocowane na pniach osłonami z kolczastych gałęzi, lub zakładać na pień wykonane z drutu lub blachy opaski uniemożliwiające dostanie się do domku. Jedną zakładamy jeden metr powyżej, drugą jeden metr poniżej domku. I nie zapomnijmy o chociaż najmniejszym zbiorniku kamiennym z wodą, do picia i kąpieli.

Lucyna Kmak

Opracowano na podstawie artykułu: Elżbieta Lenarczyk-Priwieziencew, Ewa Ligęza-Sieniarska, Społeczny Instytut Ekologiczny, www.sie.most.org.pl