Żywienie krów mlecznych w gospodarstwach ekologicznych
Jednym z kierunków rolnictwa ekologicznego jest chów bydła, który - w zależności od ukierunkowania hodowli - może być mięsny, mleczny lub mieszany. Do ras mlecznych utrzymywanych metodami ekologicznymi w Polsce można zaliczyć: czarno-białą, czerwono-białą, simentalską i polską czerwoną, polecane są również rasy Jersey, Montbeliarde.
- Rasa czarno-biała będąca typem kombinowanym mleczno-mięsnym, z podkreśleniem użytkowości mlecznej. W gospodarstwach ekologicznych można utrzymać krowy tej rasy produkujące 5000 – 6000 kg mleka rocznie, o zawartości 4% tłuszczu oraz 3,3 % białka. Takie zwierzęta przy poprawnym żywieniu zapewniają wysoką i stabilną produkcję mleka.
- Rasa czerwono-biała zajmuje drugą pozycje wśród hodowanych ras mlecznych. Wydajność mleka tych krów to 5000 – 5500 kg na rok przy zawartości 4% tłuszczu i 3,3% białka.
- Rasa polska czerwona zaliczana jest natomiast do grupy bydła prymitywnego.
Obecnie występuje najczęściej w południowych rejonach kraju i częściowo na terenach województw warmińsko-mazurskiego, podlaskiego, świętokrzyskiego i podkarpackiego. Bydło to cechuje się długowiecznością, odpornością na choroby, dobrym wykorzystaniem paszy oraz dobrą płodnością. Jej mleko odznacza się najwyższymi walorami smakowymi, wysoką zawartością 4,25% tłuszczu i 3,31% białka.
Chów bydła mlecznego metodami ekologicznymi wymaga również odpowiedniej technologii i systemów utrzymania oraz kształtowania środowiska wewnątrz pomieszczeń inwentarskich, które zostaną szczegółowo opisane w następnym artykule. Przy wyborze rasy pod kątem produkcji ekologicznej należy brać pod uwagę nie tylko wydajność mleczną czy mięsną krów ale i szereg dodatkowych parametrów takich jak: zdolność zwierząt do adaptacji w nowych warunkach środowiskowych i żywieniowych, czas użytkowania, długowieczność i tempo brakowania krów, wydajność życiową, właściwości zdrowotne i technologiczne mleka oraz płodność i łatwość wycieleń.
Podstawowym warunkiem racjonalnego chowu jest prawidłowe żywienie zwierząt, które w ponad 70% decyduje o osiąganych przez nie wynikach produkcyjnych. W gospodarstwach ekologicznych stosuje się w możliwie największym stopniu naturalne, czyli organiczne metody produkcji, przy jednoczesnym zachowaniu równowagi między potrzebami ekonomicznymi, a ochroną środowiska.
Prawidłowo ułożona dawka pokarmowa powinna pokryć zapotrzebowanie bytowe i produkcyjne krowy w zależności od dziennej wydajności mleka, zawartości tłuszczu i białka w mleku oraz potrzeb zwierzęcia w okresie ciąży. Powinna ona także uwzględnić dodatek energetyczny na odbudowę rezerw ciała, a w przypadku pierwiastek dodatek niezbędnych składników pokarmowych wpływających na ich wzrost. Taka strategia żywienia pozwala bowiem na uzyskanie zakładanej produkcji mleka, zapobiega niedożywieniu krowy oraz zapewnia odbudowę rezerw ciała w danych warunkach żywieniowych. Niezależnie od rasy musimy pamiętać, że ekologiczny chów bydła mlecznego jest kierunkiem produkcji najbardziej związanym z wytwarzaniem pasz objętościowych, które powinny być paszę podstawową.
W warunkach glebowo-klimatycznych Polski ważnym źródłem białka paszowego w żywieniu bydła w gospodarstwach ekologicznych są również rośliny strączkowe (bobik, groch, łubin). W gospodarstwach specjalizujących się w produkcji mleka podaż składników pokarmowych powinna pokryć całe zapotrzebowanie zwierząt. Pozwoli to na uniknięcie zaburzeń metabolicznych, utrzymanie dobrej płodności i dobrego zdrowia w stadzie.
W gospodarstwach ekologicznych podstawową paszą objętościową w żywieniu bydła w okresie letnim są zielonki z pastwisk, które powinny stanowić 60% suchej masy dziennej dawki pokarmowej. W pierwszych miesiącach pasienia przy dobrze utrzymywanym pastwisku, ilość i jakość zielonki jest najwyższa, a co za tym idzie zwierzęta mają pod dostatkiem dobrej paszy o wysokiej koncentracji energii i białka.
Dobra ruń pastwiskowa powinna składać się z:
- 30% - traw wysokich: kostrzewa łąkowa, tymotka łąkowa oraz kupkówka pospolita,
- 50% - traw niskich: życica trwała, wiechlina łąkowa i kostrzewa czerwona,
- 10–20% - rośliny motylkowate. Ich obecność w paszy wpływa na wyższą efektywność produkcji zwierzęcej, wynikającą z lepszej wartości pokarmowej tych roślin w porównaniu z trawami. Charakteryzują się one wyższą strawnością, smakowitością i zasobnością w wiele składników pokarmowych. Rośliny motylkowate głównie wzbogacają pasze w białko ogólne, potas, wapń, magnez i tłuszcze, a obniżają zawartość włókna surowego. Mieszanki motylkowato-trawiaste stanowią paszę, bardziej urozmaiconą w porównaniu z czystymi zasiewami motylkowatych i traw.
- 10% - ziół: krwawnik pospolity, kminek zwyczajny, babka lancetowata, mniszek pospolity, przywrotnik pospolity, ostrożeń warzywny, podagrycznik, barszcz, oman, komonica, wyka, marchew dzika, pokrzywa, pępawa, bluszczyk kurdybanek oraz żywokost. Działanie ziół na organizm zwierzęcia, w zależności od gatunku, a tym samym od występujących w nich substancji czynnych, jest wielostronne i złożone. Zioła pełnią funkcje witamin lub biokatalizatorów regulujących i przyspieszających przemianę materii w organizmie. Wpływają korzystnie na wydzielanie soków trawiennych, zwiększają apetyt i perystaltykę jelit oraz poprawiają procesy wchłaniania składników pokarmowych. Ponadto, substancje występujące w ziołach, poprzez działanie przeciwbiegunkowe, przeciwzapalne, przeciwpasożytnicze i przeciwgorączkowe, poprawiają stan zdrowia zwierząt. Szczególną rolę w tej dziedzinie pełnią fitocydy, czyli antybiotyki wytwarzane przez rośliny wykazujące działanie bakteriostatyczne i bakteriobójcze. Zaliczane są do nich między innymi: olejki gorczyczne i olejki czosnkowe, które występują w soku czosnku, cebuli, gorczycznika, tasznika, gorczycy, babki oraz stulisza lekarskiego.
Krowy przebywające na pastwiskach mają nieograniczony dostęp do pożywienia, jednak należy pamiętać również o stałym dostępie do świeżej, czystej i sprawdzonej wolnej od bakterii i pasożytów wody. Dostęp do wody w upalne dni ma duże znaczenie, gdyż organizm zwierząt przebywających na pastwisku bardzo szybko odwadnia się jak również, brak wody bezpośrednio wpływa na wydajność mleczną i ogólną kondycję zwierząt. Dzienne zapotrzebowanie na wodę waha się od 30 - 60 litrów. W czasie wysokich temperatur warto zadbać o to, by krowy przebywały na takich pastwiskach, gdzie mają możliwość schować się w cieniu, np. pod drzewami.
Latem uboższa pod względem soli mineralnych pasza musi być uzupełniana. Idealne do tego nadają się lizawki solne, które stanowią bogate źródło łatwo przyswajalnego sodu i chloru. Pozwalając jednocześnie na kształtowanie równowagi jonowej w zależności od naturalnych potrzeb pokarmowych zwierzęcia. Lizawki solne należy traktować jako standardowy dodatek paszowy, wystawione w miejscach zadaszonych i łatwo dostępnych dla krów.
Do objawów niedoboru soli zaliczamy: brak apetytu, ograniczenie pobierania paszy, niska wydajność, matowienie i wypadanie sierści.Obserwuje się spadek zawartości białka w mleku, hamowana jest funkcja żwacza i procesy rozrodcze (nieregularna ruja i jałowość krów).
W sprzedaży znajdują się lizawki w dwóch kolorach, które różnią się między sobą składem:
- białe bez dodatków mineralnych,
- czerwone, mineralizowane z dodatkami (magnezu, miedzi, cynku, manganu, kobaltu,selenu, jodu).
Od sierpnia jakość oraz ilość traw pastwiskowych ulega pogorszeniu i zmniejszeniu, co może spowodować spadek wydajności mlecznej krów oraz obniżenie niezbędnej dziennej dawki żywieniowej. Aby zapobiegać takim sytuacjom, należy zwiększać powierzchnię wypasanych pastwisk lub dokarmić bydło paszą objętościową o dobrej jakości oraz paszą treściwą. W gospodarstwach ekologicznych obok traw uprawia się zboża, które powinny być skarmiane w formie zgniecionej lub w postaci śruty, a także mieszanki: zbożowo-motylkowe, zbożowo-strączkowe, zbożowo-motylkowo-trawiaste, z których wykonywane są kiszonki z całych roślin zbożowych bądź z mieszanek zbożowo-motylkowo-trawiastych. Oprócz tego sporządzane są kiszonki z traw powiędniętych, czyli sianokiszonki. W gospodarstwach tych uprawia się również buraki pastewne, ziemniaki, które są skarmiane w okresie zimowym.
Zgodnie z przepisami w gospodarstwach ekologicznych produkcja roślinna powinna być zbilansowana z produkcją zwierzęcą. Przyjmuje się, że produkcja roślinna jest zbilansowana ze zwierzęcą, jeżeli 30% azotu, tj. 51 kg ze 170 kg (100%) czystego składnika pochodzi z nawozów naturalnych.
Mirosława Rogacz, dn. 3.10.2018
Opracowano na podstawie:
- Żywienie krów mlecznych w gospodarstwach ekologicznych - Krzysztof Bilik
- Chów bydła mlecznego w gospodarstwie ekologicznym - Anna Wójcik, Karina Karbowska, Karolina Karbowska, Dawid Dzięgiel
- Chów bydła mlecznego metodami ekologicznymi" - praca zbiorowa w ramach projektu PHARE PL01.01.04 „Rolnictwo ekologiczne" Radom 2004
- Encyklopedia internetowa - Wikipedia
- Zdjęcia – internet wikipedia