MAŁOPOLSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO
z siedzibą w Karniowicach

Znamy pierwsze wyniki badań nad wykorzystaniem małych zwierząt trawożernych do utrzymania wałów przeciwpowodziowych.

14-go listopada 2013 r. w siedzibie Małopolskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Karniowicach odbyła się konferencja podsumowująca pierwszy rok badań w ramach projektu badawczo – wdrożeniowego „Analiza wykorzystania małych zwierząt trawożernych do innowacyjnego, naturalnego utrzymania obwałowań przeciwpowodziowych we właściwym stanie”. Tematem przewodnim konferencji były „alternatywne kierunki wykorzystania owiec”.

 Konferencję otworzył Bronisław Dutka - Dyrektor MODR Karniowice
(po prawej)
Konferencję prowadził Piotr Sendor - kierownik projektu (po lewej)

Czy alternatywne kierunki wykorzystania owiec są szansą na poprawę ekonomiki produkcji owczarskiej?

Nieprodukcyjne kierunki użytkowania owiec i bogactwo uzyskiwanych od nich produktów czynią z tego gatunku zwierzęta wszechstronne. Oprócz pozyskiwania znanego ze swych prozdrowotnych właściwości mięsa i mleka owczego, słynącej z doskonałych właściwości izolacyjnych wełny, czy  wyśmienitych w smaku przetworów z mleka owczego – te małe zwierzęta trawożerne wykorzystywane są w szeregu innych zastosowań.

Podczas konferencji omówiono najpopularniejsze z nich takie jak wykorzystanie owiec do pielęgnacji muraw kserotermicznych, ochrony górskiego krajobrazu, ochrony bioróżnorodności hal i polan oraz wykorzystanie owiec w walce z chwastami w młodych kulturach leśnych. Jednym z najciekawszych z omawianych rozwiązań był obwoźny wypas owiec. Klub Przyrodników ze Świebodzina pod kierownictwem Katarzyny Barańskiej wypasał w ten sposób szczególnie cenne obszary muraw kserotermicznych. Owce rasy wrzosówka były transportowane z miejsca na miejsce za pomocą specjalnej ciężarówki. Obsługujący wypas pasterze przemieszczali się wraz ze stadem w przyczepie campingowej.

Mnogość sposobów wykorzystania owiec niestety nie jest skorelowana z sytuacją w sektorze gospodarki pasterskiej. Rynek na mięso, mleko i wełnę owczą załamał się w latach osiemdziesiątych i jest w kryzysie po dzień dzisiejszy. Ma to odzwierciedlenie w spadającym z roku na rok pogłowiu owiec, szczególnie wśród zwierząt nie objętych systemem dopłat do ras zachowawczym. Upadek tego cennego gatunku i związane z nim konsekwencje w postaci utraty dziedzictwa przyrodniczego, w tym bioróżnorodności i szeregu innych społeczno – kulturowych następstw jest tematem debat i elementem programów pomocowych inicjowanych przez samorządy województw. Wciąż jednak nie udaje się rozwiązać podstawowego problemu – braku wewnętrznego rynku zbytu na mięso, mleko i wełnę owczą. Czynnik ten jest odpowiedzialny za niską opłacalność hodowli owiec.  Szansą na podniesienie dochodowości są właśnie alternatywne kierunki użytkowania owiec. Należy do nich również wypas owiec na wałach przeciwpowodziowych, który był głównym punktem listopadowej konferencji.

Wykorzystanie owiec do utrzymania wałów przeciwpowodziowych – pierwsze wyniki projektu MODR:

Projektując badania dotyczące wpływu owiec na stan wałów przeciwpowodziowych starano się znaleźć odpowiedź na następujące pytania:

•    Jaki będzie wpływ na środowisko naturalne zastosowanej metody poprzez spływ zanieczyszczeń organicznych do cieków wodnych?

•    Czy wypasanie owcami wpłynie na wytrzymałość wałów? (zadarnienie, pożądane gatunki roślin, właściwa zwięzłość gleby)

•    Czy zmniejszy się ilość szkodników drążących jamy i nory w skarpie wałów?

•    Jaka powinna być optymalna obsada zwierząt na jednostce powierzchni obwałowań?

•    Czy w związku z wypasem na terenach podmokłych, wystąpi istotnie wyższe zarażenie stada pasożytami?

Badania specjalistyczne prowadził na zlecenie Małopolskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Karniowicach Uniwersytet Rolniczy w Krakowie. Koordynatorem ze strony Uczelni było Centrum Transferu Technologii, a bezpośrednio w terenie eksperyment przeprowadzili specjaliści z Zakładu Łąkarstwa UR. Przedstawione na konferencji wyniki badań są obiecujące, choć należy podkreślić, że jeden sezon wypasu to zbyt mało, aby kompleksowo i jednoznacznie ocenić wpływ zastosowanej metody na szereg ocenianych parametrów. Jednak po zakończeniu pierwszego roku eksperymentu, możemy powiedzieć, że:

1.    Wypas wpłynął na zapoczątkowanie korzystnych zmian w składzie botanicznym na obwałowaniach,

2.    Zdecydowanie poprawiło się zadarnienie na koronie oraz podstawie obwałowań,

3.    Ilość azotanów pochodząca z odchodów oraz moczu wypasanych zwierząt jaka przemieszczała się wzdłuż obwałowań z wodami odciekowymi w pierwszym roku wypasu nie stanowiła zagrożenia dla środowiska naturalnego.

4.    Kwatera B odpowiadająca średniej obsadzie owiec (10 szt. ha-1) była wystarczającą dla zapewnienia zwierzętom odpowiedniej ilości paszy,

5.    Ugniatanie gleby przez zwierzęta podczas wypasu wpłynęło na wzrost zwięzłości gleby przede wszystkim na koronie wałów,

6.    Wypas owiec płoszył szkodniki drążące korytarze w obwałowaniach,

7.    Podczas pierwszego roku wypasu nie stwierdzono zagrożenia dla obwałowań ze strony możliwości osuwania się gleby pod wpływem przemieszczania się po nich owiec,
Szczegółowe dane zostaną przedstawione w publikacji.

 Jagnię urodzone przez jedną z naszych "żywych kosiarek"

W konferencji uczestniczyło 120 osób wśród których byli przedstawiciele środowisk naukowych, samorządowych, administracji publicznej, jak również bacowie i rolnicy.

Wstęp do konferencji wygłosił Pan Stanisław Flaga
z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego

Tym samym zakończyliśmy pierwszy rok eksperymentu i złożyliśmy sprawozdanie do Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie – instytucji finansującej. Czekamy na decyzję, czy przedstawione dane zostaną uznane przez zarząd Funduszu jako na tyle obiecujące, aby kontynuować nasze przedsięwzięcie zgodnie z planem, czyli również w 2014 i 2015 r.

Nowy program dla rolników?

Jeżeli zebrane w czasie 3-letnich badań dane potwierdzą hipotezę o pozytywnym wpływie wypasu owiec na stan wałów przeciwpowodziowych – MODR w Karniowicach we współpracy z Urzędem Marszałkowskim opracuje wojewódzki program naturalnego utrzymania obwałowań. Środki na ten cel będą pochodzić z pieniędzy do tej pory przeznaczonych na mechaniczne koszenie.

Piotr Sendor
Kierownik projektu
MODR w Karniowicach
www.owcenawaly.pl

fot. z konferencji: Karolina Zegzda