MAŁOPOLSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO
z siedzibą w Karniowicach

Sądecczyzna to teren silnie zróżnicowany kulturowo, zamieszkały przez kilka grup etnograficznych. Południowe tereny, górskie, zasiedlały dwie grupy góralskie (Górale Sądeccy i Łemkowie – górale ruscy), natomiast północną, podgórską część – Lachy Sądeckie i Pogórzanie.

Z etnograficznego punktu widzenia Lachy Sądeckie stanowią grupę pośrednią między góralami karpackimi a ludnością nizinną centrum Małopolski. Dlatego też kultura Lachów Sądeckich łączy elementy góralskie, występujące w Karpatach, z elementami rolniczej kultury małopolskiej, szczególnie Krakowiaków wschodnich. Podobny, przejściowy charakter miały też inne grupy lachowskie, zamieszkujące Pogórze Karpackie na wschód i na zachód od Sądecczyzny. Region Pogórza był bardziej przyjazny pod względem warunków osadniczych od wyższych pasm beskidzkich, miał charakter wybitnie rolniczy, grunty żyźniejsze i wydajniejsze, a kulturę rolną na wyższym poziomie niż na terenach górskich, co w sumie korzystnie wpłynęło na zamożność mieszkańców. Ukształtowała się osobna, efektowna, barwna kultura, o wyraźnie odrębnych cechach, mimo wymieszania elementów góralskich i krakowskich. Ten przejściowy charakter przejawia się w wielu dziedzinach życia. Dawne chałupy lachowskie, drewniane, bielone, ze słomianymi strzechami, bardziej przypominają budownictwo środkowej Małopolski, jednak już np. sposób zdobienia kropami z wapna na zrębie występuje też na góralszczyźnie. Ubiór Lachów harmonijnie łączy elementy obu kultur: od razu rzucają się w oczy sercówki na spodniach, nawiązujące do góralskich parzenic, czy szerokie bacowskie pasy, a równocześnie gostwiccy drużbowie paradują w czerwonych krakuskach z pawimi piórami, niemal jak na krakowskim rynku.

Położenie na skrzyżowaniu kultury karpackiej i krakowskiej, czerpanie pełnymi garściami z obu stron, ukształtowało kulturę odrębną, o cechach charakterystycznych tylko dla tego regionu, własnej specyfice i silnych tendencjach ekspansyjnych na pobliskie tereny, zwłaszcza w okresie pouwłaszczeniowym. Kulturę, która zdolna była konkurować z sąsiadującą góralszczyzną. Jedną z ważnych cech Lachów Sądeckich było bardzo silne poczucie przynależności grupowej.

Stolicą regionu jest Podegrodzie, duża wieś, o odległej historii, słynąca z wykopalisk archeologicznych, niegdyś będąca siedzibą grodów kasztelańskich, posiadająca jedną z najstarszych parafii na Sądecczyźnie. Wieś zamożna, gospodarna, zamieszkała przez ludzi o silnym poczuciu społecznym. Znana z mocnego przywiązania do tradycyjnej kultury lachowskiej, będąca niekwestionowanym centrum gospodarczym i kulturowym tego obszaru.

W Podegrodziu i pobliskich wsiach – w porównaniu do innych okolic – dużo dłużej zachowały się elementy dawnej kultury ludowej, szczególnie tradycyjny strój i folklor.

Gmina Podegrodzie prowadzi bardzo szeroką działalność w zakresie kultury.

W 1976 roku powołany został Gminny Ośrodek Kultury, którego dyrektorem od wielu lat jest Krzysztof Bodziony. GOK ma siedzibę w wybudowanym w czynie społecznym domu ludowym, gdzie obok pomieszczeń do codziennej działalności znajduje się sala widowiskowa, tak potrzebna miejscowej społeczności. Stałe formy działalności GOK-u, to kółko plastyczne, kółko teatralne, świetlica, kurs tańca towarzyskiego i tzw. szkółki, finansowane przez starostwo powiatowe. Aktualnie działają trzy takie szkółki: haftu podegrodzkiego, rzeźbiarsko-ceramiczna, w ramach której odbywają się też zajęcia malowania na szkle, oraz szkółka muzykowania ludowego, w której dzieci uczą się gry na skrzypcach, kontrabasie i klarnecie.

Gminny Ośrodek Kultury w Podegrodziu należy do najaktywniejszych na Sądecczyźnie. Organizuje liczne imprezy o zasięgu gminnym, powiatowym i wojewódzkim. Jedna z najciekawszych to ,,Druzbacka” – Konkurs Muzyk, Instrumentalistów, Śpiewaków Ludowych i Drużbów Weselnych.

Inna impreza ponad regionalna to ,,Pastuszkowe Kolędowanie”, Ogólnopolskie Spotkania Dziecięcych i Młodzieżowych Grup Kolędniczych. To jeden z najważniejszych przeglądów obrzędowości kolędniczej, w którym uczestniczą najlepsze grupy wyłonione w przeglądach powiatowych.

Powiatowy charakter ma ,,Lachoskie Godonie”, którego celem jest ochrona i popularyzacja gwary lachowskiej. Liczni wykonawcy prezentują wiersze poetów ludowych, ballady, sceny rodzajowe i obrzędowe, wzbudzając wielkie zainteresowanie publiczności. Z kolei ,,Przegląd Podłaźniczek i Rekwizytów Kolędniczych” w sposób znaczący przyczynił się do reaktywowania zwyczaju na terenie kilku gmin, sięgając do tradycji, uaktywnił artystyczne umiejętności dzieci i dorosłych.

W podegrodzkim Domu Kultury mieści się Muzeum Lachów Sądeckich im. Zofii i Stanisława Chrząstowskich, filia Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu. Ma tutaj też swoją siedzibę Stowarzyszenie Lachów Sądeckich, którego celem jest m.inn. pielęgnacja miejscowej tradycji, szerzenie kultury regionalnej, pomoc twórcom ludowym, promowanie młodych talentów.

Gmina Podegrodzie to miejsce, gdzie chęć działania dla społeczności i poczucie odpowiedzialności za swoją małą ojczyznę jest widoczne niemal na każdym kroku.

Maria Baczyńska