Zgadzam się na przechowywanie na urządzeniu, z którego korzystam tzw. plików cookies oraz na przetwarzanie moich danych osobowych pozostawianych w czasie korzystania przeze mnie ze stron internetowych lub serwisów oraz innych parametrów zapisywanych w plikach cookies w celach marketingowych, w tym na profilowanie i w celach analitycznych przez Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Karniowicach oraz zaufanych partnerów.

Administratorzy danych:

Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
z siedzibą w Karniowicach
ul. Osiedlowa 9, 32-082 Karniowice

Zaufani partnerzy:

Cele przetwarzania danych:

  1. marketing, w tym profilowanie i cele analityczne
  2. świadczenie usług drogą elektroniczną
  3. dopasowanie treści stron internetowych do preferencji i zainteresowań
  4. wykrywanie botów i nadużyć w usługach
  5. pomiary statystyczne i udoskonalenie usług (cele analityczne)

Podstawy prawne przetwarzania danych:

  1. marketing, w tym profilowanie oraz cele analityczne – zgoda
  2. świadczenie usług drogą elektroniczną - niezbędność danych do świadczenia usługi
  3. pozostałe cele - uzasadniony interes administratora danych

Odbiorcy danych:
Administrator Danych Osobowych MODR, zaufani partnerzy

Prawa osoby, której dane dotyczą:
Prawo żądania sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania danych; prawo wycofania zgody na przetwarzanie danych osobowych. Inne prawa osoby, której dane dotyczą

Zmiana polityki prywatności

Uwaga:

Od 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r (RODO). Potrzebujemy Twojej zgody na przetwarzanie Twoich danych osobowych przechowywanych w plikach cookies. Poniżej znajdziesz pełny zakres informacji na ten temat.

Close GDPR info
Menu główne

Zarys grup etnograficznych województwa małopolskiego – Górale

Górale należą do najbardziej zróżnicowanej grupy etnograficznej. Należą do niej Górale Podhalańscy, Orawianie, Babiogórcy, Kliszczacy, Zagórzanie, Górale Szczawniccy, Górale spiscy oraz Górale Sądeccy.

Górale podhalańscy najczęściej sami wykonywali swój strój. Stanowiła go płócienna koszula, cucha sukienna biała lub brązowa oraz spodnie z białego sukna o obcisłych nogawkach ale z dolnym zakończeniem zachodzącym na stopę. Spodnie mają dwie przypory obszyte kolorowymi wypustkami. Na nogawkach występowały granatowe lampasy. Na lampasach na wysokości bioder są wyszyte „raki” a na dole nogawek pompony zwane kistkami. Koszule były zapinane pod szyją spinkami. Dziś te spinki są jedynie ozdobą stroju. Najbardziej typowym pasem podhalańskim był pas „bacowski”, czyli opasek. W zimie najczęściej były noszone serdaki z owczej skóry. Nakrycie głowy stanowił typowy kapelusz góralski otoczony skórzanym paskiem z naszytymi „kostkami”. W stroju góralskim znajdowały zastosowanie również części uniformów wojskowych, nieraz już bardzo zniszczonych. Ubiór kobiecy góralek podhalańskich nie był zbyt efektowny. Składał się z lnianej koszuli, czarnego gorsetu, lnianej spódnicy, zapaski, łoktuszy czyli dużej płóciennej chusty oraz kierpców. Z czasem strój ten stał się barwniejszy, przybyło haftów a spódnice zaczęto szyć z  kolorowych materiałów. W zimie kobiety występowały w kożuszkach bardzo podobnie zdobionych jak męskie serdaki.

Domy budowano jednotraktowe, rzadziej dwutraktowe. Drzwi miały prostokątne, czasem zaokrąglone u góry. Dach przyczółkowy kryty gontem. W  uboższych wsiach kryto domy słomą. Na terenie Podhala bardzo bogato rozwinęła się sztuka snycerska i rzeźbiarska. Z mebli najbardziej charakterystyczne są skrzynie, zdobione krzesła, potężne stoły, wiszące u pułapu kołyski oraz półki na ceramikę. Typowy dla Podhala jest wyrób fajek oraz spinek góralskich. W Niwce i w Rabce bardzo rozwinęła się ceramika. W ostatnich latach odżyło malarstwo na szkle. Do dziś bardzo żywe na Podhalu są pieśni i tańce góralskie. Najbardziej znane to krzesany i zbójnicki.

Kolejną grupą góralska są Orawianie. Strój orawski kiedyś bardzo popularny, dziś można go spotkać  sporadycznie. Ubiór męski na pierwszy rzut oka różni się od innych strojów góralskich ozdobami na spodniach wyszywanymi w kształcie petlic z czarnej wełnianej taśmy. Ubożsi gospodarze obszywali przypory wypustkami z czarnego i czerwonego sukna. W zimie noszono bogato zdobione kożuchy i czapki obszyte barankiem. Kobiecy strój orawski był mało barwny, tylko w zimie wyróżniały się pięknie aplikowane kożuchy. Obecnie Orawa uległa bardzo silnym wpływom mody typowo podhalańskiej.

Na Orawie szeroko rozpowszechnione jedyne w swoim rodzaju budownictwo piętrowe. Na piętrze znajdował się spichlerz. Sztukę plastyczną reprezentują głównie rzeźby barokowe.

Pieśni i tańce są bardzo podobne do podhalańskich, ale na Orawie nie znają zbójnickiego.

Babiogórcy nosili białe wełniane spodnie z jedną lub dwoma przyporami ozdobionymi małymi zielonymi parzenicami. Na brzegu nogawek znajdował się kolorowy haft. Spodnie przepasano wąskim paskiem z błyszczącymi guzikami. Na koszule wkładano granatowe kaftany a na wierzch brązowe guni sięgające do kolan. W zimie w powszechnym użyciu były kożuchy orawskie. Na głowach noszono „kłobucki” a w zimie „mycki”. Obecnie nosi się czapki barankowe. Na nogach noszono kierpce. Kobiety nosiły białe płócienne koszule zdobione haftem z motywami roślinnymi. Na koszule nakładały wełniane, aksamitne lub adamaszkowe gorsety. Zamożniejsze kobiety kładły spódnice jedwabne, przykryte białym lub kolorowym fartuchem. Na nogi wkładały „kopytka”. Dawniej w zimie nosiły pąsowe sukienne żupniki podbite białym barankiem. Dziś nosi się krótkie, sięgające do pasa kożuszki.

Domy były budowane z drzewa łączonego na węgieł. Dachy zazwyczaj dwuspadowe, kryte gontem.U Babiogórców tradycyjną techniką zdobniczą jest intarsja z kolorowego drewna stosowana zwłaszcza do zdobienia stołów.

Kliszczacy to niewielka przejściowa grupą górali. Nosili górnicę z brązowego sukna samodziałowego zdobioną czerwonymi sznurkami oraz wąskie spodnie z wełny. Wzdłuż nogawek przyszyta była szeroka niebieska tasiemka. Strój należy dziś do unikatów i bardzo trudno go spotkać. W domach stosowano przyczółkowe, czterospadowe dachy, kryte strzechą. Ściany na zamszeniach malowano w pasy.

Zagórzanie są grupą bardzo  zbliżoną do Kliszczaków. Ich strój składał się z brązowej sukmany tzw. „Hazuki”. Były one zdobione na plecach oraz na zakończeniach rękawów. Na koszuli, ale pod hazuką noszono skórzany serdak. W zimie również noszono serdaki, ale z rękawami. Spodnie były sukienne, miały dwa przypory, zdobione haftem. Obcisłe spodnie typu podhalańskiego weszły w użycie w okresie międzywojennym. Na głowach Zagórzanie nosili kapelusze typu podhalańskiego oraz kierpce. Ubiór kobiecy był bardzo podobny do podhalańskiego, ale hafty na koszuli były dużo drobniejsze. Zagórzanki często nosiły zapaski jako peleryny. W budownictwie występowały domy dwuizbowe kryte słomą. Na zamszeniach malowano białe pasy. Rzemiosło artystyczne rozwinęło się głównie w Mszanie gdzie wyrabiano głównie meble.

U Górali Szczawnickich występowała zazwyczaj biała lub brązowa sukmana z charakterystyczną aplikacją z czerwonego sukna w kształcie korony. Dla Górali Szczawnickich charakterystyczne są kamizelki szczawnickie. Są one szyte z ciemnoniebieskiego sukna szczawnickiego wyszywane kolorowym haftem. Spodnie były sukienne, dużo luźniejsze niż na Podhalu. Szew boczny zdobi czerwona pojedyncza lub podwójna wypustka. Na głowie noszono kapelusz góralski z muszelkami, rakami bądź czerwoną tasiemką a na nogach kierpce. Kobiety nosiły koszule z dużymi kołnierzykami i mankietami ozdobione haftem lub koronka. Obecnie spódnice są bardzo podobne do krakowskich. Na nogi kobiety zakładały kierpce lub sukienne papucie. Do stroju odświętnego ubierano buty z cholewami. Na głowach noszono czepce tybetowe, z zębem zachodzącym na czoło.

Bardzo charakterystyczne dla Górali Szczawnickich jest budowa tratw. Często wyrabia się tu pamiątki regionalne np. drewniane ptaszki.

U Górali Spiskich bardzo charakterystyczne są spodnie wpuszczone do butów, z wycięciem pod kolanem. Spodnie mają jeden lub dwa przypory zdobione haftami. Powszechne jest wykańczanie szwów spodni oblamówkami z czerwonego sukna. Nogawki są dość luźne. Bardzo charakterystyczne dla górali spiskich są zielone kamizelki tzw. lejbiki. Jako odzież zwierzchnią noszono sukmany z ciemnego sukna. Kapelusz bardzo podobny do podhalańskiego, przewiązany czerwoną tasiemką. Strój damski cechuje charakterystyczny krój gorsetów podobnych do śląskich żywotków oraz pasiasta spódnica. Występuje również czerwona suknia obszyta na dole czerwonym galonem. Na taką suknię wkładano tiulowy fartuch. Na głowie noszono czepki podobne do szczawnickich. Do niedawna zarówno w lecie jak i w zimie noszono biały kożuch.

Domy są podobne jak u Górali Podhalańskich, kryte gontem. Ściany były całe malowane na  biało lub w pasy.

Górale Sądeccy nosili białe wełniane germany, przyozdobione cynowymi guzikami lub kolorowym siutażem. Czasami można było spotkać krótkie brązowe germany sięgające tylko do kolan. Spodnie miały szerokie lampasy oraz wyszycia zwane „węzłem rycerskim”. W zimie noszono dodatkowo serdaki. Na głowie noszono typowe kapelusze góralskie a w zimie barankowe czapki. Na nogach noszono kierpce lub buty z cholewami.

Kobiety nosiły spódnice z płótna domowego, a na koszulę wkładały czarne lub granatowe katanki. Od święta nosiły gorsety.

Budownictwo nie rozwinęło typowych form dla tego regionu. Jedynie w okolicach Krynicy można znaleźć budownictwo łemkowskie oraz liczne cerkwie.

Przemysł pamiątkarski produkuje głównie inkrustowane lub wypalane wyroby z drewna oraz odlewane ostrza ciupag z mosiądzu.

Piotr Moskała