Zgadzam się na przechowywanie na urządzeniu, z którego korzystam tzw. plików cookies oraz na przetwarzanie moich danych osobowych pozostawianych w czasie korzystania przeze mnie ze stron internetowych lub serwisów oraz innych parametrów zapisywanych w plikach cookies w celach marketingowych, w tym na profilowanie i w celach analitycznych przez Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Karniowicach oraz zaufanych partnerów.

Administratorzy danych:

Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
z siedzibą w Karniowicach
ul. Osiedlowa 9, 32-082 Karniowice

Zaufani partnerzy:

Cele przetwarzania danych:

  1. marketing, w tym profilowanie i cele analityczne
  2. świadczenie usług drogą elektroniczną
  3. dopasowanie treści stron internetowych do preferencji i zainteresowań
  4. wykrywanie botów i nadużyć w usługach
  5. pomiary statystyczne i udoskonalenie usług (cele analityczne)

Podstawy prawne przetwarzania danych:

  1. marketing, w tym profilowanie oraz cele analityczne – zgoda
  2. świadczenie usług drogą elektroniczną - niezbędność danych do świadczenia usługi
  3. pozostałe cele - uzasadniony interes administratora danych

Odbiorcy danych:
Administrator Danych Osobowych MODR, zaufani partnerzy

Prawa osoby, której dane dotyczą:
Prawo żądania sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania danych; prawo wycofania zgody na przetwarzanie danych osobowych. Inne prawa osoby, której dane dotyczą

Zmiana polityki prywatności

Uwaga:

Od 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r (RODO). Potrzebujemy Twojej zgody na przetwarzanie Twoich danych osobowych przechowywanych w plikach cookies. Poniżej znajdziesz pełny zakres informacji na ten temat.

Close GDPR info
Menu główne

Gatunki wskaźnikowe, warunkujące wsparcie w programach rolnośrodowiskowo-klimatycznych. Część III – półnaturalne łąki świeże

Rolnicy, którzy chcą uczestniczyć w ,,Działaniu rolnośrodowiskowo-klimatycznym, mają  między innymi, możliwość uzyskania płatności za ochronę cennych siedlisk przyrodniczych w ramach pakietów 4 oraz 5. Przewidziano w nich wsparcie  finansowe za ochronę cennych siedlisk lęgowych ptaków oraz ochronę siedlisk przyrodniczych. Możliwość przystąpienia do realizacji w gospodarstwie ,,wariantów ptasich” jest uwarunkowana występowaniem trwałych użytków zielonych i określonych gatunków ptaków, ściśle związanych ze środowiskiem łąkowym,  jakich występowanie należy stwierdzić na łąkach lub pastwiskach, pod warunkiem, że te użytki są położone w obrębie obszarów europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000,  którego celem jest ochrona siedlisk ptaków. Natomiast o możliwości przystąpienia do realizacji ,,wariantów siedliskowych” decyduje występowanie na łąkach lub pastwiskach trwałych określonego typu zbiorowisk roślinnych i tzw. gatunków wskaźnikowych, które muszą występować w odpowiedniej ilości i rozmieszczeniu. Dla ,,wariantów siedliskowych” nie ma znaczenia, czy trwały użytek zielony (łąka lub pastwisko)  w obszarach europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000, czy też poza tymi obszarami, można podjąć zobowiązanie rolnośrodowiskowo- klimatyczne. Zainteresowanie realizacją różnych wariantów pakietów 4 oraz 5 jest różne, ale można powiedzieć, że w ostatnich latach w naszym województwie, znacznie większe jest zainteresowanie  ,,wariantami siedliskowymi”. Przyczyną tego jest, przede wszystkim, brak ograniczeń w zakresie ich realizacji obszarami sieci Natura 2000 a także zachęcające kwoty wsparcia i stosunkowo proste wymogi odnośnie realizacji.

Oprócz przedstawionych, już na łamach ,,Doradcy” gatunkach wskaźnikowych łąk trzęślicowych, warto szczególnie zwrócić uwagę na gatunki wskaźnikowe półnaturalnych łąk świeżych. Jest to tym bardziej uzasadnione, że zbiorowiska roślinne trwałych użytków zielonych występujących w naszym kraju, jak i w naszym województwie, są najczęściej reprezentowane przez taki typ siedliska roślinnego, który określamy mianem półnaturalne łąki świeże. Warto zwrócić uwagę, że nazwa półnaturalne łąki świeże jest nazwą typu siedliska (wytworzonego zazwyczaj na grądach) ale jest także nazwą wariantów 4.5 oraz 5.5. wyróżnionych w ramach działania rolnośrodowiskowo-klimatycznego. Dotyczyć może ona, we wspomnianym działaniu, użytków zielonych wykorzystywanych zarówno kośnie jak i pastwiskowo, a także w sposób przemienny kośno-pastwiskowy.

Gatunków wskaźnikowych półnaturalnych łąk świeżych jest stosunkowo dużo i są to niekiedy gatunki powszechnie występujące na łąkach i często dobrze znane. Warto zatem przybliżyć te najpowszechniej występujące na naszych łąkach, aby łatwo było ocenić czy nasze gospodarstwo ma szansę ubiegania się o wsparcie na realizację działań ochronnych.

Wśród gatunków wskaźnikowych półnaturalnych łąk świeżych znajdują się zatem takie trawy jak: Rajgras wyniosły (Arrhenatherum elatius) nazywany także rajgrasem francuskim, owsikiem wyniosłym, owsem pastewnym należy do rodziny wiechlinowatych (Poaceae), zwanych także trawami (Graminae).

Jest on byliną z grupy tzw. hemikryptofitów, (gr. hemi = pół, kryptos = schowany, phyton = roślina), czyli roślin naziemnopączkowych, zimujących w paczkach okrytych na powierzchni gleby albo tuz pod nią. Okryte są obumarłymi lub zielonymi częściami liści lub glebą co ułatwia im przezimowanie. Rajgras wyniosły od wprowadzenia go do uprawy, bardzo rozpowszechniony na obszarze całego kraju, choć kiedyś był gatunkiem rzadkim. Jest on trawą luźnokępową o charakterystycznym wysokim i szybkim wzroście. Ma  sinawozielone zabarwienie. Wiosną, wcześnie strzelając w źdźbła, odznacza się jaśniejszą zielenią na tle innych traw. Tworzy liczne pędy generatywne, gładkie i lśniące, dochodzące do wysokości 160 cm oraz ulistnione pędy wegetatywne.

Obficie występują (liście, na pędach generatywnych  jest ich 4-5 a ,na wegetatywnych 8-10). Pochwa liściowa jest otwarta, naga lub u młodych roślin delikatnie owłosiona. Języczek liściowy ma 2-4 mm długości, jest białawy, kołnierzykowaty i lekko ząbkowany na szczycie. Blaszki liściowe płaskie z wyraźnym nerwem głównym od spodu. Wzdłuż brzegów i od góry delikatnie orzęsione, długości do 30 -40 cm i szerokości 3-7 mm. Kwiaty są zebrane w wiechę o długości 10-25 cm, która jest rozpierzchła  w czasie kwitnienia poza tym skupiona. Podczas kwitnienia kwiatostan ma kolor zielonkawobiały ze srebrzystym odcieniem. Na każdym piętrze wiechy jest kilka różnej długości gałązek. Kłoski 2-kwiatowe o długości 6-10 mm. Rzadko wykształca się więcej kwiatów, wówczas  są one zredukowane.

Rajgras wyniosły jest gatunkiem charakterystycznym dla łąk rajgrasowych ze związku Arrhenatherion elatioris i zespołu Arrhenatheretum elatioris.

Jest on bardzo cenioną trawą pastewną. Przydatność pastewna tego gatunku określona za pomocą liczby wartości użytkowej LWU osiąga wartość 9 (Filipek 1973). Liczba wartości użytkowej (LWU) jest ustalana dla gatunków występujących na łąkach i pastwiskach w skali 10-cio stopniowej, przy czym 10 oznacza najlepszą wartość paszową. Ustalając LWU dla poszczególnych gatunków, bierze się pod uwagę ich plonowanie, wartość pokarmową, smakowitość i zawartość substancji szkodliwych. Rajgras wyniosły jest trawą przydatną zarówno do zbioru na siano jak i sianokiszonkę, pastwiskowo może być wykorzystywany ale w mieszankach z innymi gatunkami  (z uwagi na gorzkawy smak), co jednak zawsze ma miejsce na trwałych użytkach zielonych.

Grzebienica pospolita (Cynosurus cristatus). Jest gatunkiem trawy kępkowej z rodziny wiechlinowatych. Pędy kwiatostanowe na szczycie tworzą kłosokształtna wiechę z dwoma rzędami kłosków, przypominając szczotkę. Wyrastają do około 60 cm nad powierzchnię gleby. Stosunkowo wcześnie twardnieją, dlatego gatunek ten  nie ma tak dużej wartości pastewnej (LWU = 6) i jest często pomijany przez zwierzęta. Ma on dość duże wymagania wilgotnościowe dlatego rozwija się lepiej w górach, gdzie są nieco większe roczne sumy opadów atmosferycznych. Chociaż występuje w całym kraju zarówno na łąkach jak i pastwiskach. Bardzo dobrze znosi spasanie przez zwierzęta i na trwałych użytkach zielonych wykorzystywanych pastwiskowo tworzy się w dłuższej perspektywie czasowej zespół pastwiskowy życicowo- grzebienicowy (Lolio –Cynosuretum), w którym grzebienica  pospolita jest gatunkiem charakterystycznym.

Konietlica łąkowa (Trisetum flavescens) to trawa luźnokępkowa należąca także do  rodziny wiechlinowatych, której pędy generatywne są lekko wygięte i osiągają przeciętnie około 80 cm długości, ale mogą dorastać nawet do 110 cm. Źdźbła jasnozielonego koloru są bardzo delikatne. Podzielone są  na 3 do 6 międzywęźli i skąpo ulistnione. Długie blaszki liściowe (nawet do 16 cm,  są bardzo wąskie. Na ich powierzchni występują bruzdkowania i delikatne włoski, które można wyczuć dotykiem ale dość trudno zauważyć gołym okiem. Ważną cechą rozróżniającą konietlicę łąkową jest intensywne owłosienie  źdźbeł i otwartych pochew liściowych w miejscach graniczących z kolankiem. Kwiatostanem rośliny jest wiecha właściwa, niezwykle drobna oraz delikatna. Jej długość może sięgać nawet do 15 centymetrów. Jest obsypana licznymi, trzykwiatowymi kłoskami zawierającymi długie ości. Jasnozłocistego koloru kłoski, znajdują się na niewielkich gałązkach. Konietlica łąkowa jest cenna trawą pastewną (LWU-9),  Występuje zarówno na łąkach i pastwiskach. Preferuje gleby o wyższym odczynie zasadowym i obojętnym oraz większej zawartości wapnia.

Oprócz wymienionych traw, stosunkowo długa lista gatunków wskaźnikowych półnaturalnych łąk świeżych obejmuje rośliny naczyniowe różnych rodzin botanicznych wśród których znajdują się często znane rośliny kwiatowe i zioła. Z rodziny bobowatych  (Fabaceae)  gatunkami wskaźnikowymi są następujące gatunki: 

Groszek łąkowy (Lathyrus pratensis), zwany także groszkiem żółtym, to roślina wieloletnia (bylina, hemikryptofit), której wiotka, czterokanciasta, łodyga o  osiąga długość do 100 cm płoży się lub czepia podpór, jakie stanowią inne gatunki rozwijające się w jej sąsiedztwie. Łodyga groszku żółtego może być naga lub owłosiona. Liście groszku są złożone i składają się z dwóch,  lancetowatego kształtu, równolegle unerwionych liści wyrastających na ogonku liściowym i zaopatrzone są w jeden lub dwa wąsy czepne. U nasady ogonka wyrastają duże strzałkowate przylistki.

Piękne żółte kwiaty,  są zebrane w groniaste kwiatostany wyrastające na długich szypułkach u nasady liści. W czasie kwitnienia nadają łąkom pięknego wyglądu. Owocem jest  nagi strąk, w którym jest znajdują się kuliste czerwonobrunatne nasiona  rozsiewane przy pomocy autochorii (wyrzucanie nasion na pewną odległość od rośliny dzięki naprężeniu  powstającym w pękającym strąku). Jest to sposób groszku, oprócz wytwarzania podziemnych rozłogów, na zwiększanie zasięgu występowania, pomimo stosunkowo ciężkich nasion.  Palowy korzeń groszku podobnie jak u innych bobowatych sięga głęboko w glebie zapewniając roślinie wodę i składniki pokarmowe, a bakterie symbiotyczne zaopatrują go w azot atmosferyczny.

Koniczyna drobnogłówkowa (Trifolium dubium), zwana też koniczyną nitkowatą, należąca także do bobowatych. Jest rośliną jednoroczną lub dwuletnią. Ma wiotkie pędy płożące się po glebie, dochodzące do 35 cm długości. Jej niebieskawozielone liście o trzech odwrotnie jajowatych listkach są drobne. Długość liścia ok. 1 cm. Listek środkowy z ogonkiem nieco dłuższym niż boczne. Drobne, żółte kwiaty, które po przekwitnięciu brązowieją, zebrane są w kwiatostan tworzący drobną główkę stąd nazwa. Występuje powszechnie w całym kraju, ale szczególnie swoim wyglądem nie rzuca się w oczy. Występuje zazwyczaj w zbiorowiskach muraw i na mniej uwilgotnionych łąkach świeżych i preferuje żyzne gleby. Jest gatunkiem charakterystycznym dla rzędu Arrhenatheretalia elatioris .

Koniczyna pagórkowa (Trifolium montanum) zwana także targownikiem (Trifolium montanum L.) – to wieloletnia roślina należąca do rodziny bobowatych W Polsce gatunek średnio pospolity. Występuje na całym niżu i w górach. Jej łodyga jest wzniesiona, rozgałęziająca się, o wysokości 15–60 cm. Jest gęsto owłosiona krótkimi, białymi włoskami. Liście tej rośliny są złożone z 3 eliptycznych lub podłużnie eliptycznych listków, drobno i ostro ząbkowanych, górą nagich, spodem gęsto owłosionych przylegającymi włoskami. Nerwy na brzegu blaszki liściowej zgrubiałe. Przylistki są wolne a ogonki liściowe owłosione. Kwiaty koniczyny pagórkowej są białego koloru, zebrane w kwiatostany w kształcie główki która w miarę rozwoju wydłuża się. Wyrastają z niej na znacznie krótszych od kielicha szypułkach. Owocem jest strąk zawierający od 2 do 8 nasion. Gatunek ten preferuje  zasobne w węglan wapnia oraz odczyn zasadowy.

Niektóre roślin znajdujące się na liście gatunków wskaźnikowych łąk świeżych zostały już wcześniej omówione w części I oraz części II artykułu, poświęconej zmiennowilgotnym łąkom trzęślicowym. Są one  bowiem uznane za wskaźniki  decydujące o kwalifikacji łąk do realizacji pakietów 4 i 5 zarówno  dla łąk trzęślicowych, jak też świeżych a czasem  nawet dla łąk wilgotnych. Dlatego te gatunki nie będą już omawiane w tej części. Są wśród nich np. storczyki z rodzaju Orchis, rodzaju Dactylorhiza (kukułka bzowa), rodzaju gółka  łac. Gymnadenia (gółka długoostrogowa), a  oprócz storczyków z innych rodzin botanicznych np. mieczyk dachówkowaty (Gladiolus imbricatus). Skupimy się  w tym artykule tylko  częściej  występujących, wybranych gatunkach, które dotychczas jeszcze nie były omówione.

Przywrotniki (Alchemilla spp) Jako gatunki wskaźnikowe półnaturalnych łąk świeżych uznano cały rodzaj Przywrotnik, obejmujący ponad 300 gatunków tych wieloletnich roślin, należących do rodziny różowatych (Rosaceae). Większośćgatunków przywrotników występujących w Europie charakteryzuje się tym, że zarodek powstaje wyłącznie z komórek osobnika matczynego bez zapłodnienia i następnie tworzą się nasiona. Taki sposób rozmnazania okreslamy mianem apomiksji. Przywrotniki ro niewielkie rośliny najczęściej płożące się po glebie. Łodygi niektórych gatunków tego rodzaju, najwyżej sięgają do 70-75 cm wysokości. Często z węzłów płożących się łodyg wyrastają korzenie a czasem tworzą się także rozłogi. Liście mają zazwyczaj pojedyncze, owalne lub okrągłe, często klapowane i porośnięte drobnymi włoskami. Brzeg blaszki liściowej jest piłkowany. Jasnożółte lub żółto-zielone kwiaty są drobne i niepozorne.  Zebrane są w rozgałęzione kwiatostany. Pojedynczy kwiatek składa się z 4 lub 5 działek kielich ale nie ma płatków korony, ma 4 lub 5 pręcików i jedną zalążnię. Owocem jest niełupka. Początkowo wszystkie występujące w Europie przywrotniki zaliczano do jednego gatunku przywrotnik pospolity (Alchemilla vulgaris). Obecnie jest on traktowany jako gatunek zbiorczy. Dyskusja systematyków dotycząca klasyfikacji  tego rodzaju nie jest jeszcze zakończona. Dla nas, z uwagi na program rolnośrodowiskowo-klimatyczny, znaczenie ma to, że wszystkie przywrotniki, niezależnie od przyjętego systemu taksonomicznego są uznane za gatunki wskaźnikowe

Przywrotniki mają właściwości terapeutyczne i są szeroko wykorzystywane w ziołolecznictwie oraz medycynie ludowej. Zawierają znaczne ilości garbników elagowych, flawonoidy (kwercetynę), saponiny, gorycze (laktony), fitosterole. Poza tym zawiera kwas elagowy, luteinę, krzemionkę przyswajalną, kwas taninowy, kwas galusowy, ubichinon, kwas chinowy, kwas kumarowy, znaczne ilości witaminy C, węglowodany i związki mineralne. Najczęściej wykorzystuje się całe ziele zbierane w okresie kwitnienia wraz liśćmi odziomkowymi. Uważa się, że ich właściwości ściągające zapobiegają krwotokom poporodowym i menstruacyjnym. Surowcem leczniczym jest całe ziele zbierane w okresie kwitnienia wraz liśćmi odziomkowymi i następnie suszone.

Jarzmianka większa (Astrantia major) – jest niezbyt często występującą w naszym kraju hemikryptofityczną byliną z rodziny selerowatych (Apiaceae). Częściej występuje w górach niż na niżu. Jej naga i żebrowana łodyga dorasta  do 80 cm wysokości. Zarówno liście odziomkowe jak i wyrastające liście skrętolegle z łodygi są złożone i nagie, kształty dłoniastego, a każdy z listków ma kształt odwrotnie jajowaty i jest na brzegach jest ząbkowany. Kwiatostan jest złożony. Kwiaty są zebrane w baldaszki a te z kolei są zebrane w grono. U podstawy kwiatostanu występują białawe lub różowe pokrywki otaczające baldaszek, o długości takiej jak baldaszek. Sprawia ro wrażenie, że cały baldaszek to pojedynczy kwiat. Natomiast każdy pojedynczy kwiat występujący na baldaszku ma pięć płatków korony białego lub różowego koloru. Jarzmianka zakwita w lipcu lub sierpniu. Owocem jest rozłupka osiągająca ok 6 mm długości. Z uwagi na jej atrakcyjny wygląd czasami jest uprawiana także jako roślina ozdobna. Wyhodowano liczne kultywary tego gatunku o zróżnicowanych kolorach.

Dzwonek rozpierzchły (Campanula patula) to niezwykle piękny, gatunek wskaźnikowy łąk świeżych, należący do licznej rodziny dzwonkowatych (Campanulaceae). Intensywna niebiesko-fioletowa barwa jego drobnych i subtelnych kwiatów przypominających rozwieszone w trawach dzwoneczki, wyniesione na kilkadziesiąt cm nad powierzchnię gleby, na delikatnej rozgałęzionej u góry łodydze,  nadaje łąkom wspaniałego widoku kontrastując mocno w okresie kwitnienia  z jastrunem właściwym (Leucanthemum vulgare). Bardzo często występuje na łąkach świeżych i to w całym kraju. Dolne liście ma podłużnie łopatkowate i karbowane, zwężające się w ogonek, łodygowe natomiast są lancetowate i siedzące. W części kwiatostanowej liści przechodzą w lancetowate lub równowąskie podsadki nie przysłaniając jego subtelnych niebieskofioletowych, czy niebieskoliliowych, sporadycznie nawet niemal białych kwiatów, o rozpostartych ząbkach, o długości 1,2–2,5 cm. Podczas słonecznej pogody są one wzniesione, w nocy i podczas deszczu pochylone. Kielich jest 5-działkowy, nagi lub owłosiony a lejkowata korona o długości około 2 cm, z ciemniejszymi nerwami otacza jeden słupek z trójłatkowym znamieniem i 5 pręcików. Owocem jest torebka otwierająca się 3 otworkami w górnej części. Otworki te przykryte są klapkami, które zamykają się w czasie deszczu chroniąc nasiona. Dzwonek rozpierzchły wykształcił ciekawy mechanizm polegający na tym, ze dąży o n w czasie kwitnienia do zapylenia krzyżowego (dzięki przedprątności), jednak gdy do zapylenia krzyżowego nie dochodzi to potrafi być samopylny.

Dzwonek  piłkowany (Campanula serrata) w przeciwieństwie do dzwonka rozpierzchłego występuje na łąkach  niezwykle rzadko i to tylko w górach gdyż jest endemitem karpackim. Rzadko spotkać można go w Beskidzie Żywieckim ba bardzo rzadko w Tatrach, Gorcach, Bieszczadach. Preferuje wyższe położenia górskie a Często w takich miejscach już utraciliśmy bezpowrotnie górskie łąki wskutek zaniechania ich użytkowania.

Szafran spiski (Croccus scepusiensis) zwany też powszechnie krokusem, należący do rodziny kosaćcowatych (Iridaceae), to kolejny gatunek wskaźnikowy łąk świeżych, który występuje tylko w wyższych położeniach górskich. Jego urok jest powszechnie znany. Dla podziwiania kwitnących krokusów nie tylko botanicy ale  ludzie całkiem innych profesji, przemierzają wiosną setki kilometrów aby podziwiać wiosną obsypane nim łąki i pastwiska zwłaszcza w Tatrach i Gorcach lub na Pilsku czy Leskowcu. Niezwykłe jego piękno spowodowało powszechne jego sadzenie w przydomowych ogródkach i powstanie licznych kultywarów. Szczególnej rekomendacji więc nie potrzebuje. Należy jednak zwrócić uwagę na to, że niestety nieumiejętne dzialania ochronne polegające na eliminacji wypasu z wielu obszarów chronionych przyczyniło się niestety do zaniku tego gatunku. Program rolnośrodowiskowo-klimatyczny ma więc w tym zakresie duże znaczenie i może wydatnio przyczynić się do zachowania tego gatunku.

Szelężniki (Rhinanthus ssp.) należące do rodziny zarazowatych (Orobanchaceae) reprezentowane są w Polsce przez 4 gatunki przy czym dwa z nich szelężnik większy (Rhinanthus serotinus) i szelężnik mniejszy (Rhinanthus minor) występują dość powszechnie w całym kraju, zwłaszcza na łąkach dość ubogich w składniki pokarmowe a zwłaszcza fosfor. Pozostałe dwa, czyli szelężnik włochaty (Rhinanthus alectorolophus) oraz szelężnik Borbasa (Rhinanthus Borbasii), są rzadsze i nie występują wszędzie na obszarze Polski. Pierwszy wymieniony jest spotykany na Pogórzu Karpackim i Przedgórzu Sudeckim a drugi rzadko i w rozproszeniu na południu i wschodzie kraju.  Należą one do tak zwanych półpasożytów. Korzystają bowiem ze składników pokarmowych innych współegzystujących z nimi gatunków roślin, wysysając za pomocą wytworzonych ssawek wodę i sole mineralne z ich  korzeni.

Szelężniki są roślinami miododajnymi, jednak do nektaru  wytwarzanego przez nie nektaru, znajdującego się na dnie dość długiej rurki kwiatowej mogą się dostać tylko owady o długim aparacie gębowym. Ziele rośliny kwiat a także korzeń są trujące dla ludzi, a także dla bydła. Z tego powodu sa gatunkiem niepożądanym tam gdzie łąki i pastwiska są użytkowane  dla potrzeb pokarmowych zwierząt.  Gdy występują masowo, wskazują. że w glebie jest brak fosforu. 

W następnej części artykułu zostaną  przybliżone zostaną kolejne wybrane gatunki roślin wskaźnikowych łąk świeżych.

Jacek Kostuch, dn. 13.08.2018 r.