Zgadzam się na przechowywanie na urządzeniu, z którego korzystam tzw. plików cookies oraz na przetwarzanie moich danych osobowych pozostawianych w czasie korzystania przeze mnie ze stron internetowych lub serwisów oraz innych parametrów zapisywanych w plikach cookies w celach marketingowych, w tym na profilowanie i w celach analitycznych przez Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Karniowicach oraz zaufanych partnerów.

Administratorzy danych:

Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
z siedzibą w Karniowicach
ul. Osiedlowa 9, 32-082 Karniowice

Zaufani partnerzy:

Cele przetwarzania danych:

  1. marketing, w tym profilowanie i cele analityczne
  2. świadczenie usług drogą elektroniczną
  3. dopasowanie treści stron internetowych do preferencji i zainteresowań
  4. wykrywanie botów i nadużyć w usługach
  5. pomiary statystyczne i udoskonalenie usług (cele analityczne)

Podstawy prawne przetwarzania danych:

  1. marketing, w tym profilowanie oraz cele analityczne – zgoda
  2. świadczenie usług drogą elektroniczną - niezbędność danych do świadczenia usługi
  3. pozostałe cele - uzasadniony interes administratora danych

Odbiorcy danych:
Administrator Danych Osobowych MODR, zaufani partnerzy

Prawa osoby, której dane dotyczą:
Prawo żądania sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania danych; prawo wycofania zgody na przetwarzanie danych osobowych. Inne prawa osoby, której dane dotyczą

Zmiana polityki prywatności

Uwaga:

Od 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r (RODO). Potrzebujemy Twojej zgody na przetwarzanie Twoich danych osobowych przechowywanych w plikach cookies. Poniżej znajdziesz pełny zakres informacji na ten temat.

Close GDPR info
Menu główne

Gatunki wskaźnikowe, warunkujące wsparcie w programach rolnośrodowiskowo-klimatycznych. Część V – półnaturalne łąki wilgotne

Program rozwoju obszarów wiejskich (PROW na lata 2014-2020), obok innych działań na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego, umożliwia również uzyskanie wsparcia  finansowego gospodarstw, podejmujących Działanie rolnośrodowiskowo-klimatyczne. W działaniu tym, między innymi, można realizować praktyki, mające na celu  ochronę cennych siedlisk przyrodniczych. Zasady tej ochrony zostały uszczegółowione w Pakietach 4 i 5, przewidujących szereg wariantów ( od 4.1 do 4.11,  możliwych do realizacji dla obszarów Natura 2000 oraz  od 5.1. do 5.6.,  możliwych do realizacji poza obszarami Natura 2000. Szczegółowe warunki realizacji poszczególnych wariantów były już przedstawione w poprzednich częściach artykułu, które były publikowane na łamach ,,Doradcy”. Niniejszy artykuł jest zatem kontynuacją zapoznawania czytelników z warunkami jakie trzeba spełnić, aby uzyskać wsparcie finansowe za podjęcie się realizacji wymogów działania rolno-środowiskowo-klimatycznego w ramach wymienionych pakietów.

Podstawowym warunkiem jaki decyduje o możliwości podjęcia się przez rolnika konkretnych zobowiązań, polegających na realizacji wybranego warrantu, lub nawet kilku wariantów równocześnie, jest posiadanie w gospodarstwie trwałych użytków zielonych, na których występują konkretne gatunki roślin, uznane za tzw. gatunki wskaźnikowe. Bez ich obecności nie można zakwalifikować danej działki rolnej do realizacji zobowiązania,  w ramach wymienionych wariantów od 4. 1 do 4.6 (pozostałe, to tzw. warianty ptasie) oraz wariantów  od 5.1 do 5.6.

W poprzednich czterech częściach  artykułu, zostały wymienione gatunki wskaźnikowe łąk zmiennowilgotnych (warianty 4.1 i 5.1) oraz łąk świeżych (warianty  4.5 i 5.5). Obecnie przedstawione zostaną wybrane gatunki wskaźnikowe łąk wilgotnych (wariant 4.4 oraz 5.4). Będą to jedynie te z nich, z  którymi mamy najczęściej do czynienia w województwie małopolskim.  Część gatunków będących wskaźnikami łąk wilgotnych, została także już przedstawiona, ponieważ są one równocześnie, gatunkami wskaźnikowymi łąk świeżych lub zmiennowilgotnych, a czasem też obydwu tych typów łąk równocześnie. Te które często występują na łąkach wilgotnych naszego regionu, a nie były dotychczas przedstawione to:

Knieć błotna (Caltha palustris) zwana najczęściej kaczeńcem, a czasem kaczyńcem błotnym jest byliną z rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae). Jest rozprzestrzeniona w naszym kraju na podmokłych łąkach i w niższych położeniach górskich, najczęściej w miejscach tzw. młak, czyli miejscach wysięków wód na powierzchnię terenu. Jest to roślina trwała, o grubym kłączu, na którym w jesieni powstają pąki, by na wiosną wyrosły z nich pędy nadziemne.  Łodyga dochodzi do 50 cm długości jest dęta (czyli pusta w środku), naga i płoży się najczęściej po podłożu. Liście mają kształt nerkowaty, na obrzeżu są lekko ząbkowane oraz mięsiste i  błyszczące.  Odziomkowe liście wyrastają na długich ogonkach, a łodygowe na bardzo krótkich lub są siedzące. Kwiaty wyrastają na szczytach rozgałęzionej łodygi. Jest ich po kilka na każdym rozgałęzieniu. Mają żółty kolor a ich średnica ma około 4 cm, każdy z nich posiada 5 płatków korony od 5 do 8 słupków i bardzo liczne pręciki. U nasady słupków zlokalizowane są miodniki wydające nektar, z którego korzystają owady. Kaczeńce kwitną  od marca do końca maja, a w późne lata, nawet do początków czerwca. Owocem są wielomieszki, w których są nasiona. Kaczeńce są wyznacznikiem wilgotności gleby i wskazują na potrzebę melioracji łąk wykorzystywanych gospodarczo. Natomiast w programach rolno-środowiskowo klimatycznych są wskaźnikiem, który może decydować o wsparciu za ochronę takich siedlisk łakowych. Z uwagi na toksyczność nie są zjadane przez bydło. Niewielka ilość ziela knieci błotnej w paszy działa mlekopędnie.  Natomiast po wysuszeniu właściwości toksyczne zanikają. Knieć błotna jest gatunkiem charakterystycznym dla związku Calthion.

Ostrożeń łąkowy (Cirsium rivulare) jest byliną z rodziny astrowatych (Asteraceae). Występuje pospolicie na południu Polski, zwłaszcza w niższych położeniach górskich. W pasie wyżyn i we wschodniej części kraju jest dość często spotykany, a  zachodniej raczej rzadko, tylko na nielicznych stanowiskach. W pierwszym roku rozwoju tworzy różyczkę liściową a dopiero w kolejnym wyrasta pęd zakończony kwiatostanem, dorastający do 120 cm wysokości. Liście są zróżnicowane pod względem kształtu.  Dolne są jajowato-lancetowate z szerokim oskrzydlonym ogonkiem, środkowe siedzące o nasadzie sercowatej, górne lancetowate. W dolnej części łodygi liście głęboko zatokowo klapowane, skupione przy ziemi. Na samym szczycie pędu wyrastają koszyczkowate kwiatostany. Jest ich od 2 do 4,  a rzadziej nawet 5 na pędzie, przy czym zazwyczaj środkowy jest nieco większy i  skierowany do góry siedzący wprost na łodydze, a pozostałe skierowane na boki, czasem na krótkich szypułkach. Kwiaty typu rurkowego mają barwę fioletowo-purpurową. Gdy występuje masowo na górskich wilgotnych łąkach, to pięknie je zdobi kwitnąc od maja do lipca. Owocem jest niełupka zaopatrzona w puch powstający w wyniku przekształcenia się kielicha kwiatu, ułatwiający przenoszenie nasion przez wiatr. Lubi wilgotne i żyzne łąki gdzie tworzy, tzw. łąki ostrożeniowe (Cirsetum rivularis). Z punktu widzenia produkcji pasz na użytkach zielonych jest chwastem. Jego występowanie nie wpływa korzystnie na jakość i wielkość plonu. Dlatego zachowanie łąk ostrożeniowych wymaga wsparcia finansowego.

Ostrożeń warzywny (Cirsium oleraceum) także z rodziny astrowatych, bywa nazywany czasem carskim zielem lub czarcim żebrem. Jest byliną, pospolicie występującą na całym niżu naszego kraju i w niższych położeniach górskich.  Jego gruba łodyga wznosi się na wysokość przekraczającą nawet 1,5 metra. Jest pusta w środku i rozgałęzia się tylko w górnej części. Czasami bywa owłosiona. Liście  są ułożone skrętolegle. Dolne liście nieparzystopierzaście dzielne lub karbowane, lirowate, przy czym ich eliptyczne lub jajowate odcinki są całobrzegie, a czasem są one kolczasto ząbkowane. Górne liście są mniejsze, pojedyncze i nasadą obejmują łodygę. Wyrastają na całej długości łodygi, aż po kwiatostany. Liście są owłosione, ale dość rzadkimi włoskami. Na szczycie rozgałęzień łodygi, na krótkich szypułkach, wyrastają kwiatostany koszyczkowe, których jest po kilka na szczycie łodygi. Kwiatostany otoczone są liśćmi żółtego koloru tzw. przysadkami.  Okrywa koszyczka ma łuski z kolcami. Wszystkie kwiaty są rurkowate i mają żółty kolor. Kwitną od lipca do września, a czasem nawet jeszcze w październiku. Kwiaty są miododajne.  Owocem jest niełupka  zaopatrzona w puch kielichowy. Ostrożeń warzywny jest ziołem zawierającym flawonoidy, inulinę i garbniki. Wykorzystywany jest w celach leczniczych przeciwzapalnie, moczopędnie, a także przeciwko gośćcowi oraz do pielęgnacji włosów. Gatunek ten może być wykorzystywany jadalnie (korzeń i młode liście) przez ludzi. Jego obecność w paszy, wpływa korzystnie na zwierzęta gospodarskie, przez które jest chętnie zjadany. Jednak jego zbyt duże ilości obniżają plon na użytkach zielonych, gdyż duże liście zagłuszają inne równie wartościowe rośliny utrudniając im dostęp do światła.  Ustępuje z siedliska pod wpływem intensywnego użytkowania łąk. Ostrożeń warzywny jest gatunkiem charakterystycznym dla związku (Calthion).

Ostrożeń błotny (Cirsium palustre), podobnie jak jego wymienieni już krewniacy należy do astrowatych. Jest rośliną dwuletnią. Jest gatunkiem pospolitym, zarówno na niżu, jak i w innych położeniach górskich. Łodyga kwiatostanowa, która czasem się rozgałęzia u góry, wyrasta z różyczki liściowej dopiero w drugim roku. Jej wysokość może osiągać, nawet powyżej 2 metrów. Jest silnie kolczasta i cała ulistniona. Dolne liście  są pierzastosieczne, o głęboko dwudzielnych odcinkach, górne słabo wcięte. Wszystkie są zbiegające po łodydze, na górnej stronie blaszki nagie i mają silnie kolczaste brzegi, na spodzie są pokryte kutnerem. Kwiaty są zebrane w koszyczki na szczycie łodygi. Wszystkie kwiaty w koszyczku są  rurkowe i przeważnie są to kwiaty obupłciowe. Ostrożeń błotny kwitnie od lipca do września. Kolor kwiatów jest fioletowo-różowy. Owocem jest niełupka z puchem kielichowym ułatwiającym przenoszenie nasion przez wiatr. Na  łąkach użytkowanych rolniczo jest uciążliwym chwastem. Jest gatunkiem charakterystycznym dla rzędu Molnietalia). Wymienione w artykule ostrożenie, mogą tworzyć mieszańce międzygatunkowe.

Niezapominajka błotna (Myosotis palustris), to gatunek z rodziny ogórecznikowatych (Boraginaceae) jest pospolita w całym naszym kraju. Nazwa  gatunku w języku greckim ma oznaczać mysie oczko. W Polsce zwana także niezabudką (wpływy jęz. rosyjskiego). Łodyga jest przeważnie kanciasta, owłosiona (włoski zwrócone do góry), płożąca się i zakorzeniająca lub wzniesiona i rozgałęzia się w górnej części. Pod ziemią występuje cienkie, pełzające kłącze. Lancetowate lub podługowato-jajowate liście są owłosione.  Dolne liście są ogonkowe a górne siedzące. W górnej części łodyg tworzą się kwiatostany sierpikowe, wyprostowujące się w miarę wzrostu co sprawia, że na szczycie łodygi są  widoczne, kwitnące  na błękitny kolor kwiaty, mające 5 płatków korony płasko rozchylonych, a u dołu zrośniętych w cienką rurkę. W środku korony jest 5 żółtych pręcików zrośniętych z rurką oraz 1 słupek. Kwitnie stosunkowo długo, bo od maja aż do września, wyprostowując kolejne fragmenty zakrzywionego sierpika kwiatostanowego. Owocem jest czterodzielna rozłupnia, a nasionami orzeszki. Niezapominajka błotna jest delikatną ozdobą łąk wilgotnych. Ze względu na swój urok, jest często uprawiana na rabatach i w otoczeniu oczek wodnych. Jest gatunkiem charakterystycznym dla związku Calthion.

Sitowie leśne (Scirpus sylvwaticus), z rodziny ciborowatych (Cyperaceae), jest gatunkiem pospolicie występującym na wilgotnych łąkach. Często tworzy zwarte płaty, rozrastając się za pomocą rozłogów podziemnych i wypiera inne gatunki z sąsiedztwa. Pędy ulistnione, nadziemne krótkie z łodygami osiągającymi do 120 cm wysokości. Łodygi są tępo trójkanciaste, ulistnione. Liście są długie,  zarówno te, wyrastające z odziomka jak i łodygowe.  Kwiaty są zebrane w wielokrotnie rozgałęzioną baldachogroniastą rozrzutkę. Kłosy jajowate, zebrane w główki po 2-8, zwykle siedzące, zielonawe lub czarnobrunatne. Owocem jest orzeszek. Sitowie leśne kwitnie od maja do czerwca

Rdest wężownik (Polygonum bistorta), z rodziny rdestowatych (Polygonaceae), występuje na wilgotnych łąkach, częściej na zachodzie naszego kraju, a rzadszy jest na wschodzie. Z rozety liści wyrasta pojedyncza, słabo ulistniona łodyga. Tworzy kępy, a w dogodnych warunkach duże skupiska. Pojedyncza, wzniesiona, osiąga wysokość 20-80, a czasem nawet do 100 cm. Kłącze  jest krótkie, grube, wężowato powyginane (stąd gatunkowa nazwa rośliny), ma czerwony lub czerwonobrunatny lub czarnobrunatny kolor. Liście odziomkowe jajowato-lancetowate, zaostrzone, długoogonkowe, od spodu szarozielone, z wierzchu ciemnozielone, o falistym brzegu, osiągają długość do 15 cm. Łodygowe siedzące, wąskolancetowate, o sercowatej podstawie. Występują zrośnięte niewielkie przylistki.  Kwiaty są zebrane w gęsty, walcowaty  kłos o długości 3-7 cm, osadzony na szczycie łodygi. Kwiaty długości 4-5 mm. Okwiat ma kolor od bladoróżowego do różowego i składa się z 5 listków, słupka z 3 wolnymi szyjkami i 8 pręcików z fioletowymi pylnikami. Nektarniki znajdują się u nasady pręcików. Rdest wężownik kwitnie od maja do lipca. Jego kwiaty są rośliną żywicielską dla czerwończyka fioletka.  Owocem jest trójkanciaste kłącze. Rdest wężownik ma zastosowanie w ziołolecznictwie. Surowcem zielarskim jest kłącze. Ma ono właściwości ściągające, przeciwkrwotoczne, przeciwzapalne, przeciwbiegunkowe, przeciwbakteryjne i gojące rany. Stosowany jest w zapaleniu jelita cienkiego, nieżycie odbytnicy i wielu innych schorzeniach układu pokarmowego. Stosowany w większych ilościach może powodować zatrucia, a długotrwałe stosownie nawet małych ilości może powodować upośledzenie wchłaniania pokarmu przez jelita.

Rodzaj pełnik (Trollius ssp.) – został przybliżony na przykładzie pełnika europejskiego omówionego już w II części artykułu, przy okazji łąk trzęślicowych.

Kozłek lekarski (Valeriana officinalis), z rodziny kozłkowatych (Valerianaceae), traktowany jest jako gatunek zbiorczy, obejmujący co najmniej kilkanaście różnych gatunków o podobnym działaniu leczniczym. W naturze jest byliną, a uprawiany jest rośliną dwuletnią. W pierwszym roku wytwarza przyziemną rozetę ogonkowych, nieparzystopierzastych liści. W drugim roku wytwarza masywną łodygę. Pod ziemią posiada krótkie kłącze.  Łodyga kozłka wyrasta od 50 do 200 cm. Wewnątrz jest ona dęta, walcowata, na dole owłosiona, górą naga, głęboko bruzdkowana, nierozgałęziona lub słabo rozgałęziona w górnej części. Liście łodygowe najczęściej są naprzeciwległe, zebrane po trzy, cztery, czasem skrętoległe. Dolne liście są ogonkowe, górne siedzące. Są nieparzysto-pierzastosieczne z 6-15 parami listków. Na spodniej stronie przeważnie owłosione długimi włoskami. Kwiaty są drobne, pachnące, obupłciowe. Zebrane są one w kwiatostany baldachokształtne, szczytowe lub kątowe. Kielich niewyraźny, przekształca się na owocach większości gatunków w puch. Korona jest zrosłopłatkowa, lejkowata, lekko asymetryczna z 5 odgiętym łatkami. Kolor zmienny, od białego przez róż do lila. W kwiatku są trzy pręciki, zrośnięte z rurką korony, jeden słupek jeden, a zalążnia trójkomorowa, ale zalążki rozwijają się tylko w jednej komorze. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Owocem jest orzeszek. Jest rośliną o działaniu terapeutycznym. Kłącze i korzeń kozłka lekarskiego są stosowane w leczeniu zaburzeń neurowegetatywnych, jako łagodny środek uspokajający oraz ułatwiający zasypianie. Gotowe preparaty farmaceutyczne mają postać kropli zawierające alkoholowy wyciąg z kłącza krople walerianowe, tabletek lub kapsułek. Kozłek lekarski jest gatunkiem charakterystycznym dla związku Filipendulion.

Kozłek całolistny (Valleriana dioica) jest byliną z tej samej rodziny jego krewniak kozłek lekarski. W Polsce występuje tylko we wschodniej i południowej części kraju. Jego czterokanciasta łodyga. wyrastająca z silnego podziemnego kłącza, dorasta do 50 cm wysokości. Jest  bruzdkowana i naga, nieco omszona tylko pod węzłami. Wszystkie liście są niepodzielone, co odróżnia go od pozostałych gatunków kozłków (stad jego nazwa). Kwiaty są rozdzielnopłciowe lub obupłciowe. Żeńskie maja kolor biały, a męskie różowy. Wyrastają na zebrane w kwiatostan.  Kwitnie od maja do czerwca. Owocem jest niełupka zaopatrzona w puch kielichowy. Kozłek jest gatunkiem charakterystycznym dla zespołu Valeriano-Caricetum flavae oraz dla zespołu Caltho-Alnetum. Najłatwiej go spotkać na młakach górskich, gdzie często porasta je masowo.

Firletka poszarpana (Lychnis flos-cuculi) jest byliną z rodziny goździkowatych (Caryophyllaceae). Jednak niektóre ujęcia taksonomiczne zaliczają firletkę do rodzaju lepnica (Silene).  Występuje pospolicie w naszym kraju, nie tylko na łąkach wilgotnych. Spotyka się ją także na łąkach świeżych i zmiennowilgotnych.  Jej wysokość przeciętnie wynosi około 50-60 cm, ale może dorastać nawet do 90 cm. Liście odziomkowe mają kształt lancetowaty, a czasem łyżeczkowaty. Liście łodygowe są lancetowate. Kwiaty zebrane są w kwiatostan tworzący wierzchotkę na szczytach pędów. Kielich ma kształt dzwonkowaty, a płatki odwrotnie jajowaty i są dwudzielne. Kolor płatków jest różowy. Gdy zakwita masowo pod koniec maja i na początku czerwca, łąki wilgotne często stają się różowymi łanami. Na łąkach świeżych  firletka wspaniale kontrastuje z bielą i żółcią koszyczków jastruna właściwego, tworząc z nim kwieciste dywany. Owocem firletki poszarpanej jest jajowatego kształtu torebka.  Firletka poszarpana preferuje gleby żyzne o dużej zawartości próchnicy, dlatego szczególnie masowo występuje w dolinach okresowo zalewanych przez wody rzeczne. Jest gatunkiem charakterystycznym dla rzędu Molinietalia.

Wymienione rośliny wskaźnikowe  łąk wilgotnych  nie wyczerpują całej ich listy. Zasadniczo na łąkach o dużym uwilgotnieniu, które były od lat używane jako łąki kośne nie jest trudno znaleźć wymaganej ilości gatunków, która przesądza o możliwości przystąpienia do programu rolnośrodowiskowo-klimatycznego w ramach Wariantu 4.4 lub 4.5.

                                                                                                         Jacek Kostuch