Obornik w gospodarstwie ekologicznym

Obornik, to jeden z najbardziej wartościowych nawozów organicznych i podstawowy nawóz stosowany w gospodarstwie ekologicznym. Składa się z przefermentowanych stałych i płynnych odchodów zwierząt gospodarskich i ściółki. Znajdują się w nim wszystkie niezbędne w żywieniu roślin składniki pokarmowe, a zawarta w nim mikroflora zapewnia lepsze pobieranie składników mineralnych i lepszą zdrowotność roślin Bardzo ważnym składnikiem obornika jest substancja organiczna, z której powstaje próchnica użyźniająca glebę. Powstała w glebie próchnica podnosi zwięzłość gleb, szczególnie lekkich, zwiększając ich zdolność do zatrzymywania związków chemicznych, zapobiega gwałtownym zmianom odczynu oraz posiada zdolności neutralizowania szkodliwych dla roślin produktów przemiany materii.

W zależności od rodzaju hodowli może być to obornik bydlęcy, świński, koński czy owczy. W czasie przechowywania obornika zachodzą procesy chemiczno-biologiczne, w wyniku których ze słomy i odchodów zwierzęcych tworzy się jednolita masa, a zawarte w niej składniki pokarmowe przechodzą w formy łatwiej dostępne dla roślin.

Średnio w 1 tonie obornika znajduje się 5 kg azotu (N), 3 kg fosforu (P₂O₅), 6-7 kg potasu (K₂O), 5 kg wapnia (CaO), 2 kg magnezu (MgO) oraz 5,3 g boru, 5 g miedzi, 640 g manganu, 353 g cynku, 0,43 g.

Wartość obornika zależy od gatunku wytwarzających go zwierząt, systemu ich utrzymania (np. rodzaj ściółki), żywienia i sposobu przechowywania. Przechowywanie obornika wiąże się ze stratami węgla (wydzielanie dwutlenku węgla) i azotu (wydzielanie amoniaku). W źle przechowywanym oborniku, straty materii organicznej i składników pokarmowych mogą sięgać nawet do 40-50%.

Stratom CO2 w czasie składowania obornika można zapobiec składując go w niskich, mocno ubitych, długich pryzmach z ograniczonym dopływem tlenu i wysoką wilgotnością. Dzięki beztlenowym warunkom wiele nasion chwastów i patogenów ulega destrukcji. W celu zmniejszenia strat azotu dobre efekty daje stosowanie substancji pomocniczych wiążących ten pierwiastek. Najczęściej używane są zmielone mączki skalne (np. bazaltowa, fosforytowa), które dodatkowo wzbogacają obornik w mikroelementy. Najlepsze wyniki daje stosowanie mączki już w oborze, na ściółkę.

Obornik może być gromadzony, fermentowany i przechowywany w pomieszczeniach inwentarskich (na głębokiej ściółce) lub na nieprzepuszczalnych płytach gnojowych o niewielkim spadku do środka lub na boki, w zależności od tego, gdzie znajduje się zbiornik umożliwiający gromadzenie wycieków.

Obornik po wywiezieniu na pole powinien być jak najszybciej przyorany.

Na glebach cięższych jesienne nawożenie obornikiem daje lepsze efekty od nawożenia wiosennego, natomiast na glebach lekkich lepsze efekty daje wiosenne stosowanie. Na glebach lekkich, zwłaszcza położonych na dużych skłonach i w rejonach o dużej ilości opadów atmosferycznych, rozkład obornika jest szybki i po jesiennym zastosowaniu występuje silne wymywanie azotu i częściowo też potasu. Na glebach cięższych rozkład obornika odbywa się powoli, a lepsze właściwości sorpcyjne tych gleb ograniczają nadmierne wymywanie składników. Najlepszą porą na rozrzucanie obornika jest dzień bezwietrzny, pochmurny, a nawet z lekką mżawką, ponieważ wtedy zachodzą najmniejsze straty azotu do atmosfery (w postaci amoniaku, który natychmiast rozpuszcza się w opadzie i w postaci wody amoniakalnej wsiąka w glebę). Stosowany nawóz organiczny powinien być dobrze przefermentowany, nie słomiasty, by dodatkowo nie przesuszać gleby i w miarę szybko udostępnić roślinom zawarte w nim składniki pokarmowe w wyniku mineralizacji przez mikroorganizmy.

Na ogół nie zaleca się stosowania obornika w latach, kiedy planowane jest wapnowanie, gdyż wapno przyśpiesza rozkład (mineralizację) obornika, powodując przy tym straty azotu, a także uwstecznienie fosforu. Jeśli jednak obydwa zabiegi muszą zostać wykonane, to nawozy wapniowe należy wywieźć na ściernisko, zaś obornik późną jesienią lub wiosną w odstępie czasowym minimum 6 tygodni. Im szybciej obornik zostanie wymieszany z glebą, tym straty azotu będą mniejsze. Późne przyoranie obornika powoduje obniżenie jego wartości nawozowej, powodując zmniejszone plony rośliny uprawnej. Obornik powinien być przyorany na taką głębokość, aby w ciągu okresu wegetacyjnego mógł on w znacznym stopniu ulec rozkładowi. Optymalna głębokość przykrycia obornika zależy od zwięzłości gleby, okresu stosowania obornika i stopnia jego dojrzałości, czyli przefermentowania nawozu w czasie przechowywania. Ze względu na duże tempo mineralizacji na glebach lekkich (kilka tygodni) obornik powinno stosować się w mniejszych dawkach (15–20 t/ha), ale częściej (co 2 lata), z przyoraniem na głębokość 15–25 cm. Na glebach cięższych rozkład nawozu trwa kilka miesięcy, dlatego zaleca się nawozić obornikiem odpowiednio wczesną jesienią z przyoraniem, a najlepiej wymieszaniem na głębokość kilkunastu centymetrów. Należy pamiętać, że zbyt głębokie przyorywanie obornika utrudnia jego rozkład, natomiast zbyt płytkie przyspiesza jego rozkład. Wartość ta zależy również od dawki obornika: im więcej masy, tym głębiej należy przyorać. Głębsze przyoranie na glebach lżejszych wynika z zapewnienia do rozkładu nawozu większej ilości wilgoci, natomiast ilość powietrza jest tam wystarczająca. Ważne jest także równomierne rozmieszczenie nawozu na polu, co znacznie ułatwia jego przyoranie.

Najlepszym terminem stosowania obornika na użytki zielone jest końcowy okres wegetacji roślin, czyli późna jesień. Nawożenie obornikiem wydłuża okres użytkowania traw, poprawia ich zagęszczenie, poprawia wartość pokarmową paszy, zwiększa masę korzeniową i polepsza zimowanie roślin.

Zasady użycia nawozów azotowych, w tym naturalnych, dotyczą również gospodarstw ekologicznych. Roczna dawka nawozu naturalnego wykorzystywanego rolniczo nie może przekraczać ilości zawierającej nie więcej niż 170 kg N w czystym składniku na 1 ha użytków rolnych ha, czyli 35 ton obornika na 1 ha w ciągu roku, co w przeliczeniu na obsadę zwierząt w gospodarstwie wynosi 2 sztuki duże na ha UR. Nie wolno stosować obornika na glebach zamarzniętych, zalanych wodą, nasyconych wodą lub przykrytych śniegiem. Obornik stosuje się na gruntach ornych w terminie 1 marca do 31 października, a w uprawach trwałych (np. krzewy, sady), wieloletnich (np. truskawki, rabarbar) i na trwałych użytkach zielonych w terminie 1 marca do 30 listopada.

Nawozy naturalne płynne i nawozy naturalne stałe przechowuje się w bezpieczny dla środowiska sposób, zapobiegający przedostawaniu się odcieków do wód i gruntu. W przypadku utrzymywania zwierząt gospodarskich na głębokiej ściółce, obornik może być przechowywany w budynku inwentarskim o nieprzepuszczalnym podłożu. Pojemność zbiorników na nawozy naturalne płynne powinna umożliwiać ich przechowywanie przez okres 6 miesięcy. Powierzchnia miejsc do przechowywania nawozów naturalnych stałych powinna umożliwiać ich przechowywanie przez okres 5 miesięcy. Możliwe jest czasowe, jednak nie dłużej niż przez okres 6 miesięcy od dnia utworzenia każdej z pryzm, przechowywanie obornika bezpośrednio na gruntach rolnych. Pryzmy lokalizuje się poza zagłębieniami terenu, na możliwie płaskim terenie, o dopuszczalnym spadku do 3% w miejscu niepiaszczystym i niepodmokłym, w odległości większej niż 25 m od linii brzegu wód powierzchniowych i ujęć wodnych, jeśli nie ustanowiono strefy ochronnej. Lokalizację pryzmy oraz datę złożenia obornika w danym roku na danej działce zaznacza się na mapie lub szkicu działki, które przechowuje się przez okres 3 lat od dnia zakończenia składowania obornika. Nie dopuszcza się ponownego składowania obornika na pryzmie w tym samym miejscu przez okres 3 lat od dnia zakończenia uprzedniego składowania obornika. Zabronione jest składowanie pomiotu ptasiego bezpośrednio na gruncie przez cały rok.

Stosowany w gospodarstwie obornik poprawia właściwości gleby, jej strukturę, a więc stosunki wodne i powietrzne, stwarzając lepsze warunki dla rozwoju mikroorganizmów glebowych. Przyczynia się także do utrzymania stałego poziomu próchnicy w glebie i przeciwdziała jej ubytkowi.

Jadwiga Polewka

źródła:

„Rolnictwo ekologiczne w praktyce” - W-wa 1994

„Nawożenie i żyzność gleby w gospodarstwie ekologicznym” - Radom 2004

Załącznik I do rozporządzenia 889/2008

„Nawożenie w rolnictwie ekologicznym” - E. Dryjańska,WODR w Poznaniu 2016

„Nawozy w rolnictwie ekologicznym” – Radom 2009

Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 5 czerwca 2018 r. wprowadzające „Program działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu”

fot. Hans / Pixabay www.pixabay.com