Suchodrzew Jadalny (owoc jagodowy)

Suchodrzew Jadalny jest rośliną, która budzi coraz większe zainteresowanie na rynku owoców jagodowych. Należy on do grupy roślin, które nie wymagają dużych nakładów na założenie i prowadzenie plantacji. Ponadto gatunek ten lepiej radzi sobie w gorszych warunkach przyrodniczych niż inne rośliny uprawne. Jest mało wrażliwy na choroby i szkodniki. Z tego względu może być uprawiany w gospodarstwach ekologicznych.

SUCHODRZEW – Lonicera coerulea var. kamtschatica (rodzina Caprifoliaceae – przewiertniowate), u nas nazywany jagodą kamczacką. Ma także inne nazwy: suchodrzew siny, suchodrzew błękitny, wiciokrzew siny, lonicera. Należy do rodzaju Lonicera, który dzieli się na dwa podrodzaje tj. wiciokrzew (głównie pnącza) i suchodrzew. Występuje na półkuli północnej, głównie w strefie klimatu umiarkowanego: Europa, Azja Środkowa, Ameryka Północna, Daleki Wschód, Syberia. W Polsce może być uprawiany w całym kraju. Suchodrzewy znane są głównie jako krzewy ozdobne, ale wśród nich są także gatunki o owocach jadalnych. W hodowli wykorzystuje się dwa gatunki - suchodrzew jadalny (Lonicera coerulea var. edulis) i suchodrzew kamczacki (Lonicera coerulea var. kamtschatica), który pochodzi z północno-wschodniej Azji (Syberia, Kamczatka), dlatego jest bardzo wytrzymały na mróz. Krzewy wytrzymują spadki temperatury poniżej 40 0C , a kwiaty do -80C.

Rośliny tworzą zwarte, koliste korony i dorastają do 2 m wysokości. Jagoda kamczacka jest rośliną długowieczną, przeżywającą do 35 lat. Krzewy mają zwykle kilkanaście gałęzi. Kora popękana, brązowoszara, sucha, na starszych gałęziach łuszczy się podłużnymi płatami. System korzeniowy płytki (20 -40 cm), dlatego rośliny nie znoszą długotrwałej suszy. Suchodrzew kwitnie bardzo wcześnie (w pierwszej połowie kwietnia). Kwiaty białożółte, obupłciowe, zebrane parami na wspólnej, krótkiej szypułce (dwukwiatowe kwiatostany). Kwitnienie odbywa się wraz z rozwojem liści. Owocem są mięsiste, wydłużone pestkowce o barwie granatowej, pokryte niebieskim nalotem woskowym. Są soczyste, mają słodko-kwaśny smak przypominający czarną leśną jagodę, z lekką goryczką. Pierwsze jagody, w zależności od odmiany, dojrzewają od połowy maja do początku czerwca, a więc kilkanaście dni przed wczesnymi odmianami truskawek - średnio 10 - 14 dni. Po zimie jako pierwsze pojawiają się na rynku w naszych warunkach klimatycznych. Od kwitnienia do zbioru pierwszych owoców upływa średnio 30-42 dni. Dojrzałych jagód nie należy przetrzymywać na krzewach, ponieważ osypują się – same opadają z krzewu.

Owoce suchodrzewu jadalnego mają duże właściwości prozdrowotne i posiadają wiele minerałów, które są potrzebne dla organizmu człowieka. Suchodrzew odznacza się silnym działaniem przeciwzapalnym i antyseptycznym. Sok z jagód leczy wrzody i liszaje, a wywarem można płukać gardło przy nieżytach i anginie. Wywaru używa się również do przemywania oczu, nadżerkach w ustach oraz zapaleniu dziąseł. W ziołolecznictwie wywar z liści i pędów działa moczopędnie i jest skutecznym środkiem przy obrzękach. Owoce mają właściwości odtruwające organizm z metali ciężkich i z ubocznych skutków stosowania lekarstw. Są bogatym źródłem antocyjanów i polifenoli, a więc wykazują wysoką aktywność przeciwutleniającą. Substancje biologicznie czynne zawarte w owocach leczą schorzenia układu krwionośnego – miażdżyca, anemia, nadciśnienie. W porównaniu z innymi roślinami sadowniczymi suchodrzew posiada wysoką zawartość witaminy C. Spośród krzewów jagodowych ma największą zawartość magnezu, witamin z grupy B, żelaza, miedzi i jodu. Dojrzałe owoce jagody kamczackiej nadają się do bezpośredniego spożycia lub można z nich sporządzać wspaniałe produkty: soki, nalewki, wina dżemy, mrożonki i susze. Mogą one służyć jako dodatki do chleba, mięs, ciast, sosów, jogurtów czy lodów. Wino jest porównywalne do winogronowego. W przemyśle spożywczym z owoców uzyskuje się naturalny czerwony barwnik do barwienia żywności.

Ma małe wymagania glebowe, ale jest wrażliwy na suszę. Dobrze rośnie na glebach klasy IV i V i słabszych. Jednak najlepsze są gleby żyzne, gliniasto-piaszczyste, lekko kwaśne (pH 5,5-6,0), wilgotne, ale nie podmokłe. Roślin nie powinno się sadzić na glebach o odczynie zasadowym, ponieważ już w drugim roku po posadzeniu zamierają. Gleby piaszczyste z małą ilością próchnicy należy wzbogacić w materię organiczną przez zastosowanie obornika (20-30 ton) lub nawozów zielonych. Krzewy najlepiej rosną i owocują na stanowiskach słonecznych. Suchodrzew kamczacki wcześnie wchodzi w owocowanie. Pierwsze owoce – 300-500 gramów z krzewu można zebrać już w drugim, trzecim roku od posadzenia. W pełni owocowania (6-10 rok) z krzewu zbiera się przeciętnie 2-6 kg owoców. Suchodrzew jest rośliną obcopylną i dla dobrego owocowania wymaga zapylacza, dlatego na plantacji należy wysadzać przynajmniej dwie, odmiany. Kwiaty są bogatym źródłem nektaru i chętnie oblatują je pszczoły i trzmiele. Krzewy sadzi się 1-1,5 m w rzędzie i 2,5-3,5 m. między rzędami, w zależności od gleby i posiadanego sprzętu. Suchodrzew nie wymaga intensywnego cięcia. Rośliny początkowo rosną wolno i przez pierwsze lata prowadzimy tylko cięcie sanitarne – usuwa się pędy uszkodzone. Corocznie kilkakrotnie zwiększa się ilość nowych pędów i rośliny zagęszczają się, ale dopiero po kilku latach (nie wcześniej niż po 4-5) przeprowadza się cięcie odmładzające (prześwietlające), polegające na usuwaniu najstarszych gałęzi zagęszczających krzewy. Suchodrzew nie wymaga ochrony chemicznej przed chorobami i szkodnikami, ponieważ ich nie ma, dlatego można go polecić do uprawy ekologicznej. Problemy mogą stwarzać ptaki (szpaki, kwiczoły, dutki), które żywią się owocami. W związku z tym krzewy trzeba osłaniać siatkami lub stosować urządzenia odstraszające. Póki co owoce zbiera się ręcznie, ale pracuje się nad maszynowym zbiorem. Przy ręcznym zborze pod krzew podkłada się plandekę i na nią otrzepuje się jagody. Owoce suchodrzewu dojrzewają nierównomiernie, dlatego wymagają kilkukrotnego zbioru.

Suchodrzew do sadzenia rozmnaża się przez podział roślin matecznych oraz przez sadzonki zielne, półzdrewniałe i zdrewniałe. Sadzonki zielne pobiera się z roślin w momencie pojawienia się pierwszych dojrzałych jagód. Sadzonka powinna mieć ok.15 cm długości oraz 3-4 pary liści wierzchołkowych. Natomiast sadzonki zdrewniałe przygotowuje się w listopadzie po przymrozkach. Powinny mieć długość ok. 15 cm i 4-5 par pąków. Wiążemy je w pęczki i przechowujemy do wiosny w piasku, a następnie wysadzamy do pojemników z torfem albo bezpośrednio do gruntu w szkółce. Do wysadzania na plantację najlepsze są krzewy dwuletnie wysokości 25-35 cm, z co najmniej 3 pędami.

Pierwsze odmiany wyhodowano w Rosji, ale hodowle odmian prowadzi się również w innych krajach –Japonii, Kanadzie, Chinach, w tym również w Polsce. Obecnie w sprzedaży dostępne są odmiany rosyjskie: Dlinnopłodna, Czelabinka, Sinigłaska, Włoszebnica i Czerniczka oraz odmiany polskie: Atut, Duet, Jolanta, Wojtek, Zielona, Czarna, Brązowa. Przy doborze odmian należy uwzględnić: plenność, wczesność i równomierność dojrzewania, wielkość owoców oraz podatność jagód na opadanie. Odmiany syberyjskie plonują na średnim poziomie i mają drobne owoce. Polskie dają wyższe plony i rodzą dorodniejsze owoce. Poza tym odmiany polskiej selekcji zawierają mniej goryczki w porównaniu z odmianami rosyjskimi. Bardzo dobrymi odmianami są Wojtek, Jolanta, Atut, Duet – wyróżniają się wysoką plennością i dużymi owocami (masa 100 jagód powyżej 100 g.). W prowadzonych przez ISiK w Skierniewicach badaniach wybranych odmian, masa 100 jagód odmian rosyjskich wynosiła 55-75 gramów, natomiast odmiany polskie (Wojtek i Jolanta) miały masę 105-115 gram. Plon z krzewu w piątym roku dla odmian rosyjskich wynosił 1,2-1,5 kg, a z odmian Wojtek i Jolanta 2,3-2,7 kg. Największe owoce z odmian rosyjskich ma odmiana Dlinnopłodna – masa owocu ok. 1 grama. Jest ona najwcześniej dojrzewającą odmianą suchodrzewu jadalnego, o bardzo smacznych owocach, bez goryczki. Odmiany najmniej podatne na opadanie jagód to odmiany Czarna i Brązowa. Najlepiej jest zakładać plantacje z kilku odmian, wtedy możemy do ok. 1 miesiąca wydłużyć podaż owoców. Jagoda kamczacka ze względu na swoje zalety, a więc łatwość uprawy, wysoką mrozoodporność, odporność na choroby i szkodniki, bardzo wczesne dojrzewanie owoców, a także wpływ na zdrowie człowieka, może ona być ciekawym poszerzeniem asortymentu roślin jagodowych.

Bibliografia:
1.   Dr inż. Katarzyna Król, Mgr Agnieszka Orzeł SZD Brzezna – Suchodrzew jadalny
       – roślina owocowa i ozdobna, Sad Nowoczesny nr 12/2007
2.   Mgr Tomasz Golis ISiK Skierniewice – Jagoda kamczacka cenna roślina do
      uprawy, Sad Nowoczesny 10/2007
3.    Mgr Agnieszka Orzeł SZD Brzezna – Jagoda kamczacka, Owoce Warzywa Kwiaty nr 14/2010
4.    Dr Iwona Szot Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie – Jagoda kamczacka - gatunek przyszłości, informator 1/2010
5.    Ireneusz Ochmian, Józef Grajkowski AR Szczecin – Wzrost i plonowanie trzech odmian Jagody kamczackiej (Lonicera caerulea) na Pomorzu Zachodnim w pierwszych latach po posadzeniu
6.    Dr Monika Bieniarz AR Kraków, Mgr Magdalena Kibler CDR Radom – „Mało znane rośliny sadownicze w uprawie ekologicznej”, Materiały seminaryjne CDR Brwinów O/Radom 06-07. 09. 2011 r.

Józef Rusnak