Czy zwierzęta można leczyć ziołami?
Już od czasów starożytnych rośliny, a zwłaszcza zioła były wykorzystywane w profilaktyce i leczeniu ludzi oraz zwierząt gospodarskich. Zastosowanie konkretnych ziół w leczeniu danego schorzenia było pierwotnie oparte właśnie na obserwacjach zwierząt oraz tradycji medycyny ludowej. Obecnie rozwój nauki pozwolił na dokładną identyfikację wielu substancji biologicznie czynnych występujących w ziołach. W odniesieniu do ludzi, jak i zwierząt, zioła są zarówno przyprawami jak i środkami leczniczymi.
Zwierzęta gospodarskie po wypuszczeniu na pastwisko zanim przystąpią do zjadania roślin pastwiskowych czyli typowej zielonki, często zachodzą na ugory, skraje użytku zielonego, pod krzewy, w różne zarośla i miejsca gdzie pielęgnowanie maszynowe pastwiska jest utrudnione. W takich właśnie miejscach występują zioła, które nie są spasane, a wręcz tępione przez rolnika i uznane za chwasty. Tymczasem zioła są potrzebne zwierzętom do prawidłowego trawienia zielonki i znoszenia niektórych dolegliwości związanych z intensywnym spasaniem. Spożyte zioła pobudzają u zwierząt wydzielanie soków trawiennych, zwiększają apetyt i perystaltykę przewodu pokarmowego.
Obserwując behawioryzm zwierząt wolno żyjących i domowych stwierdzono, że dokonują one selektywnego wyboru całych lub części roślin terapeutycznych.
Przy doborze kierują się walorami smakowo-zapachowymi ziół, upodobaniami, zapotrzebowaniem spowodowanym ewentualnymi dolegliwościami a nawet ciekawością.
Zaobserwowano, że zwierzęta wolno żyjące podczas choroby instynktownie pobierają rośliny bogate w substancje aktywne biologicznie, pomimo ich niskich walorów smakowych i odżywczych. Zjawisko to określa się terminem „samolecznictwo”.
Rośliny toksyczne są zazwyczaj omijane podczas wypasania i tylko okresowo wybierane, gdyż w odpowiednich ilościach składniki ich mają właściwości lecznicze, a zwierzęta zdrowe reagują inaczej na te związki niż osobniki osłabione chorobą.
Jest do dowód na to, że podczas choroby uaktywnia się tzw. zachowanie chorobowe, które jest reakcją na bodziec czyli chorobę.
Takie zachowanie obserwuje się na przykład u owiec z biegunką, które instynktownie poszukują czarnej borówki, za którą są zdolne dotrzeć nawet do lasu. Przeżuwacze przy przeziębieniach wyjadają liście macierzanki, podbiału i żywokostu – roślin z których przyrządza się syropy wykrztuśne. Zwierzęta hodowlane jak i dzikie obgryzają korowinę, jedzą liście, kwiaty, owoce z nasionami, pączki i młode gałązki drzew oraz krzewin, intensywnie zjadają rośliny zielne, wystające z ziemi bulwy i kłącza roślin.
W przyrodzie można zaobserwować bardzo dużo podobnych zachowań.
Potwierdzone naukowo przykłady samolecznictwa zachęcają do włączenia roślin terapeutycznych w żywienie zwierząt domowych. Najprostszą i najpraktyczniejszą formą podania surowca leczniczego jest łączenie go z karmą.
Do głównych postaci surowca leczniczego w weterynarii należą: maceraty, wyciągi olejowe i alkoholowe, napary, odwary i lizawki solne stosowane wewnętrznie a także preparaty ziołowe, które stosuje się zewnętrznie poprzez: nacierania, okłady, przymoczki oraz kąpiele.
Właściwości chemiczne ziół są uwarunkowane zawartością substancji biologicznie czynnych np. rumianek dzięki zawartości bisabololu i chamazulenu jest stosowany wewnętrznie przy stanach zapalnych przewodu pokarmowego i pęcherza moczowego a zewnętrznie w stanach zapalnych jamy ustnej, błon śluzowych i skóry. Oregano dzięki zawartości karwakrolu wykazuje właściwości bakteriostatyczne, kokcydiostatyczne oraz pozytywnie wpływa na trawienie. Korzeń żywokostu stosowany jest w postaci okładów przy stłuczeniach i zwichnięciach. Glistnik jaskółcze ziele spożyty w niewielkich ilościach działa jako środek przeciwskurczowy, antybakteryjny, żółciopędny i przeciwpasożytniczy.
Współczesne badania na zwierzętach gospodarskich z wykorzystaniem ziół prowadzone są w kierunku zwiększenia produkcji i wydajności poprzez polepszenie ogólnego stanu zdrowia oraz zwiększenia odporności. Wpływ stosowania mieszanek ziołowych na wybrane zwierzęta hodowlane:
- trzoda chlewna – zaobserwowano zwiększenie liczebności miotu oraz przyrostu prosiąt (pokrzywa, przywrotnik, nasiona kopru),
- cielęta – wykazano pozytywny wpływ na poziom wskaźników biochemicznych krwi (pokrzywa, melisa, dziurawiec, kminek pospolity),
- przeżuwacze – większa wydajność mleczna (krwawnik, przywrotnik, sporek, złocień pospolity),
- konie – stwierdzono poprawę kondycji i działanie uspokajające co ułatwia zabiegi weterynaryjne oraz transport (melisa, mięta, lukrecja, dziewanna),
- brojlery – udowodniono wpływ ziół na jakość tkanki mięśniowej i tłuszczu (mięta, oregano, pokrzywa, bratek),
- króliki – stosuje się zioła wpływające na poziom cholesterolu (bylica, oregano).
Ze względu na tak duże znaczenie ziół w leczeniu zwierząt, powinny być one terapeutycznie częściej wykorzystywane w ich żywieniu.
Anna Janus, dn. 27.07.2016