MAŁOPOLSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO
z siedzibą w Karniowicach

Obszary wiejskie zajmują w Polsce ponad 93% powierzchni. Dotychczas były głównie utożsamiane z rolnictwem i produkcją żywności, a także produkcją surowców dla przemysłu spożywczego. Należy się spodziewać, że popyt na żywność  nadal będzie rósł i rola rolnictwa nie będzie się zmniejszać. Jednak równocześnie, coraz częściej zauważa się, że obszary wiejskie pełnią szereg innych ważnych funkcji gospodarczych (oprócz rolnictwa), społecznych, kulturowych, a głównie przyrodniczych (ekologicznych). Dzieje się tak dlatego, że systematycznie wzrasta znaczenie środowiska przyrodniczego i w miarę jak rośnie poziom antropopresji wywieranych na to środowisko. Głównym ograniczeniem w dalszym rozwoju społeczeństw może być w najbliższej przyszłości stan zasobów przyrodniczych. Przyroda dostarcza i zapewnia tlen, wodę, utrzymuje odpowiedniej grubości powłokę ozonową, zabezpieczającą naszą planetę przed unicestwieniem życia. Przyroda pochłania dwutlenek węgla, absorbuje zanieczyszczenia  utrzymuje odpowiedni poziom wilgotności powietrza, łagodzi gwałtowność zmian pogodowych oraz zmniejsza zagrożenia powodziowe. Przyroda wreszcie w niezwykłym bogactwie form, zarówno jej części nieożywionej, jak i żywej, dostarcza przeróżnych wrażeń estetycznych, działając przez wszystkie dostępne zmysły na wyobraźnię, inspirując człowieka do poszukiwania dalszych form wyrazu swoich przeżyć.

Dostarczane przez przyrodę dobra próbowano wielokrotnie wyceniać w mniej lub bardziej udany sposób. Próby wyceny podjęte przez zespół badaczy pod kierunkiem R. Constanzy (1997), który oszacował  wartość dóbr jaką dostarcza przyroda i nazwał je usługami ekosystemowymi. Z szacunku tego wynika, że wartość usług świadczonych przez ekosystemy w roku 1997 wyniosła 33 bln USD. Warto zwrócić uwagę, że kwota ta niemal dwukrotnie przewyższała wartość globalnego PKB, który wynosił 18 bln USD.

Wyliczenie to zwraca uwagę, na korzyści ekonomiczne uzyskiwane ze środowiska przyrodniczego, które są tak duże, że aby je uzyskiwać, ludzkość musi stworzyć mechanizmy pozwalające na niezakłócone funkcjonowanie środowiska przyrodniczego. Korzystanie ze środowiska musi odbywać się w taki sposób, aby możliwa była odnowa zużytych zasobów, dzięki której możliwa będzie dalsza egzystencja świata organicznego.

Obszary wiejskie  spełniają niezwykle ważna rolę w zachowaniu zasobów przyrodniczych. Nie są one jednak wolne od zagrożeń, jakie mogą na nich powstawać dla środowiska przyrodniczego. Zagrożenia te są związane głównie z negatywnym wpływem produkcji rolniczej, pozarolniczej działalności gospodarczej oraz wpływem transportu, a także produkcji odpadów i emisji z gospodarstw domowych.

Jednak gdy przyjrzymy się korzyściom, jakie w kontekście dóbr dostarczanych przez ekosystemy wynikają dla społeczeństw z obszarów wiejskich, to zauważymy, że obszary te są dotychczas mało doceniane. Tam, gdzie rozumie się wagę tych zagadnień, funkcje środowiskowe obszarów wiejskich  traktuje się jako dobro publiczne. Oznacza to, że dobra powstające dzięki prowadzeniu odpowiedniej gospodarki na obszarach wiejskich są konsumowane przez wszystkich uczestników życia społecznego. Ponieważ dobra ekosystemowe związane z działalnością rolniczą i leśną powstają w sposób naturalny, to nie jest łatwo wycenić ich wartość. Dotychczas dokonano mniej lub bardziej udanych wycen dla biosekwestracji CO₂, bioróżnorodności, małej retencji wodnej oraz  redukcji emisji CO₂ przez wykorzystanie odnawialnych źródeł energii,

Jedną z podstawowych usług ekosystemowych jest biosekwestracja CO₂. Podstawową funkcją w świecie roślin jest fotosynteza, dzięki której naturalne jest pochłanianie dwutlenku węgla i magazynowanie go w postaci wytworzonej masy organicznej. Najskuteczniej następuje to w lasach,  gdzie na jednym hektarze może być zakumulowane około 280 ton dwutlenku węgla (łącznie w masie nadziemnej oraz glebie). Proces ten nazywa się biosekwestracją). Metodyka szacowania ilości pochłanianego CO₂  (Land Use, Land Use Change and Forestry – LULUCF) była niezbędna do sporządzania co roku inwentaryzacji gazów cieplarnianych. Obowiązek ten wynikał z ratyfikacji umów międzynarodowych (Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu (UNFCCC) oraz Protokołu z Kioto. Wytyczne do obliczeń są publikowane przez Międzynarodowy Zespół ds. Zmian Klimatu (IPCC). Obligatoryjnie do wypełnienia zobowiązań zawartych w Protokole, wykorzystywane jest saldo emisji gazów cieplarnianych, wynikające z bezpośrednich zmian w użytkowaniu ziemi,  ale tylko w zakresie zalesienia i wylesienia. Poszczególne państwa mogą podejmować również inne działania związane z gospodarką leśną i użytkowaniem gruntów skutkujące zmianami emisji i wielkością pochłaniania gazów cieplarnianych.

W Unii Europejskiej ilość pochłoniętego przez LULUCF dwutlenku węgla wyniosła w 2008 roku 410 mln ton, co stanowiło 8% wszystkich gazów cieplarnianych wyemitowanych przez kraje Wspólnoty. Parlament Europejski i Rada, podjęły w 2013 roku decyzję o włączeniu tego sektora do polityki klimatycznej. Decyzja ta oznacza, że jest konieczność  wykazywania wielkości emisji i pochłoniętego CO₂ według sposobu wykorzystania i użytkowania gruntów.

W Polsce za opracowywanie inwentaryzacji emisji gazów cieplarnianych jest odpowiedzialny Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarzadzania Emisjami (KOBiZE) działający w ramach Instytutu Ochrony Środowiska – PIB.

Raport sporządzony przez tą jednostkę za lata 2008-2012 wykazał, że bilans emisji i pochłaniania gazów cieplarnianych w sektorze związanym z użytkowaniem gruntów i leśnictwem (LULUCF), zawierał się w przedziale  minus 36,3 do minus 42,7 mln ton ekw. CO₂. W przypadku działań związanych z zalesianiem gruntów innych niż nieleśne i gospodarką leśną bilans ten jest ujemny. Oznacza to, że działania te pochłaniają więcej CO₂, niż wynosi jego emisja. Polska korzystając z możliwości wyboru decyzji odnośnie dodatkowych działań, wprowadziła do nich gospodarkę leśną, która charakteryzuje się bardzo korzystnym bilansem. Pozostałe działania LULUCF, które nie zostały uwzględnione w powyższym bilansie, cechuje nadwyżka emisji CO₂: grunty podmokłe (3,1 mln ton), grunty rolne 1,3 mln ton, łąki i pastwiska 0,4 mln ton. Saldo działalności związane z użytkowaniem gruntów, zmianą użytkowania oraz leśnictwem wynosiło w roku 2012 około minus 34 mln tom ekw. CO₂. Jest to wartość stanowiąca 10% emisji gazów cieplarnianych w Polsce. Jak wyglądamy pod względem bilansu emisji  na tle innych krajów Wspólnoty Europejskiej? Najkorzystniej w tym względzie wypadają Włochy ich bilans to minus 87 mln ton, Francja minus 68 mln ton, Hiszpania minus 51 mln ton. W Niemczech natomiast saldo emisji CO₂ było dodatnie i wynosiło 30 mln ton. Wartość ujemna w bilansie emisji CO_2, oznacza nadwyżkę jego pochłaniania nad emisją.

Jednostki pochłaniania można wykorzystać w dwojaki sposób: do wypełnienia krajowego celu redukcyjnego, ewentualnie do obrotu w ramach międzynarodowego systemu handlu emisjami. Dlatego im większa jest biologiczna sekwestracja dwutlenku węgla  zaliczana do bilansu energetycznego danego kraju, tym mniejszych redukcji jest ten kraj musi dokonywać w zakresie  emisji ze spalania paliw kopalnych. 

Jak z powyższego wynika, obszary wiejskie, dzięki świadczonym przez nie usługom ekosystemowym, a w tym przez sekwestrację CO_2, mają ogromny wpływ na rozwój całego społeczeństwa.

Jacek Kostuch, dn. 27.12.2018 r.