Uprawa dyni ekologicznej

Dynia pochodzi z Ameryki Południowej, gdzie uprawiana była już 3000 lat przed naszą erą przez Indian. Zgodnie z ich wierzeniami, dynie powstały z ciał zmarłych bogów i z tego powodu były przedmiotem kultu. Do Europy trafiła w XV wieku po odkryciu Ameryki przez Kolumba. Początkowo używano ją jako egzotyczną dekorację, jednak z czasem zaczęto doceniać kulinarne i prozdrowotne zalety, a obecnie jest uprawiana powszechnie. W Polsce dynia szybko stała się popularna, trafiając na stoły zarówno pańskie, jak i chłopskie.

Znamy ponad 20 gatunków dyni, jednak największym znaczeniem cieszy się dynia olbrzymia, dynia zwyczajna i dynia figolistna. Do gatunku dyni należą również: kabaczek, cukinia, dynia makaronowa i patison. W ostatnich latach wielką popularnością cieszy się również dynia oleista, której nasiona zawierają do 50% tłuszczu. W Austrii odmiany oleiste uprawiane są na dużą skalę. Dzięki długoletniej uprawie dopracowano technologię tłoczenia tej rośliny na olej oraz mechanizację jej uprawy. Nieduże przetwórnie tłoczą ekologiczny olej dyniowy, eksportując go do wielu krajów Europy i świata. Obecnie dynia ma ogromne znaczenie w gospodarce niemal całego świata. Wiele odmian znalazło zastosowanie do celów leczniczych, kosmetycznych lub dekoracyjnych. Z dyni figolistnej wytwarza się słodycze, a także napoje bezalkoholowe i alkoholowe.

Warzywo to jest rośliną zielną, roczną, o silnie płożących się pędach. System korzeniowy jest płytki, dorastający do 25-30 cm, rozgałęziony. Łodygi i korzenie mogą się rozrastać w promieniu kilku metrów. Liście dyni są duże, sercowate lub dłoniaste, owłosione i szorstkie. Kwiaty duże, żółte i obcopylne. Owocem dyni jest jagoda fałszywa zrośnięta z dnem kwiatowym. Wielkość owoców uzależniona jest od odmiany.

Dynia w swym składzie zawiera dużo witamin z grup: A, B₁, B₂, C, PP oraz składników mineralnych takich jak: żelazo, wapń, magnez, potas, kwasy tłuszczowe omega-3, fitosterole oraz 10-15% cukrów, 1-3% białka i 0,5-0,7% tłuszczu. Wykorzystywana jest podczas stosowania diet odkwaszających i wzmacniających odporność organizmu.

Wymagania klimatyczne i glebowe

Dynia należy do warzyw ciepłolubnych. Lubi stanowiska słoneczne, z dala od przeciągów. Optymalna temperatura wzrostu roślin to 25°C, a powyżej 12°C nasiona kiełkują już po 6–8 dniach od siewu. Najlepiej rośnie na glebach średnio zwięzłych, o znacznej zawartości próchnicy, żyznych, przepuszczalnych i przewiewnych, szybko nagrzewających się, o odczynie obojętnym lub lekko kwaśnym (pH 6,0-7,2). Dynia źle znosi zacienienie i niedobór wody. Jest to związane z dużą powierzchnią liści oraz płytkim systemem korzeniowym. Jeżeli roślina trafi na długotrwałe niedobory wody, jej owoce są mniejsze, ale zawierają więcej suchej masy i są słodsze. Rośliny powinno się uprawiać na tym samym stanowisku co 3-4 lata.

Nawożenie

W gospodarstwach ekologicznych dynię należy uprawiać na oborniku lub kompoście. Nawożenie organiczne obornikiem powinno być wykonane na jesień w dawce 30-40 t/ha. Kompost najlepiej zastosować na wiosnę, zalecana dawka to 40-60 t/ha. Dobrym przedplonem dla dyni są wieloletnie rośliny motylkowate w mieszankach z trawami, przyorywane po pierwszym lub dwóch latach uprawy. Zastosowanie tych roślin nie tylko wzmacnia strukturę gleby, ale także poprawia jej stan fitosanitarny, gdyż hamuje rozwój larw, nicieni oraz wielu chorób, które mogą wstąpić na plantacji. Zapotrzebowanie dyni na składniki pokarmowe wynosi 26 kg N, 12 kg P₂0₅ i 45 kg K₂O na każde 10 t plonu.

Przygotowanie gleby pod uprawę

Uprawiając dynię przed zimą wykonuje się orkę na średnią głębokość. Wiosną zaleca się kultywatorowanie i bronowanie, natomiast w przypadku wystąpienia podeszwy płużnej należy zastosować głębosz. Gleba powinna być dobrze uprawiona do głębokości 20-30 cm. Uprawki wiosenne należy ograniczyć do minimum oraz unikać zbyt głębokiego, częstego spulchniania, przesuszania i rozpylania gleby, co powodują wielokrotne zabiegi uprawowe. Po zastosowaniu głębiej działającego kultywatora oraz gdy rola jest zbyt pulchna, dobrze jest ją przywałować wałem pierścieniowym i w ślad za nim wykonać bronowanie lekką broną przedsiewną. Na glebach cięższych można użyć agregatu uprawowego i wału strunowego. Na glebach lżejszych lepiej użyć brony z wałem strunowym. Do przedsiewnego przygotowania gleby mogą być też przydatne brony aktywne i inne narzędzia doprawiające rolę pod zasiew w czasie jednego zabiegu.

Dobór odmian

W przypadku dyni przeznaczonej do przetwórstwa o wyborze gatunku i odmian decyduje przede wszystkim odbiorca. Parametry jakościowe, przydatność danego gatunku oraz cechy odmianowe (barwa, zawartość suchej mas) decydują o jej przeznaczeniu.

Zalecane odmiany dyni w uprawach ekologicznych: Amazonka, Ambar, Justynka F1, Karowita, Uchiki Kuri, Bambino, Hokkaido.

Termin siewu i norma wysiewu

Dynię można uprawiać zarówno z siewu, jak i rozsady. Nasiona wysiewa się bezpośrednio do gruntu na początku II dekady maja. Termin siewu uzależniony jest od warunków atmosferycznych i powinien być tak zaplanowany, aby wschody przypadły już po „zimnych ogrodnikach”. Na 1 ha należy wysiać, około 3-5 kg/ha nasion. Siew odbywa się za pomocą siewnika do warzyw lub ręcznie. Zalecana rozstawa w uprawie dyni wynosi 1,0 x 1,30-1,50 m, a głębokość siewu 3-4 cm. Odległość międzyrzędami roślin jest dostosowana do maszyn używanych do odchwaszczania.

Rozsadę dyni przygotowuje się w doniczkach, ponieważ dynia źle znosi przesadzanie. Jej produkcja trwa około 4-5 tygodni. W połowie kwietnia wysiewa się nasiona do doniczek o średnicy 8-10 cm, wypełnionych podłożem, po siewie nie należy utrzymywać nadmiernej wilgoci, ponieważ nasiona łatwo gniją. Do gruntu wysadza się w połowie maja.

Zabiegi pielęgnacyjne - odchwaszczanie

Dynia jest rośliną bardzo łatwą do odchwaszczania, ponieważ w sprzyjających warunkach szybko kiełkuje i można wcześnie rozpocząć uprawki mechaniczne. Siew lub wysadzanie po 15 maja umożliwia staranne przedsiewne odchwaszczenie pola, a szerokie międzyrzędzia i odstępy pomiędzy roślinami umożliwiają stosowanie pielnika. Rozrastająca się dynia pokrywa liśćmi całą powierzchnię pola i nie dopuszcza do późniejszego wzrostu chwastów, terminowe i sprawne odchwaszczenie międzyrzędzi i rzędów roślin na początku wzrostu 1-2 razy pozwala uzyskanie plantacji wolnej od chwastów.

Plon

Plony dyni uzyskiwane w rolnictwie ekologicznym są przede wszystkim uzależnione od gatunku (np. dynia olbrzymia Bambino 40-60t/ha, dynia olbrzymia Hokkaido 10-20 t/ha, dynia piżmowa 20-40t/ha).

Zbiór i przechowywanie

Dojrzała dynia ma odpowiednie dla danego gatunku zabarwienie skórki oraz miąższu. O dojrzałości dyni świadczy drewniejący ogonek, który z barwy zielonej przekształca się w żółtą. Owoce dyni zbiera się ręcznie najczęściej we wrześniu lub październiku, przed nastaniem przymrozków. Dynię przeznaczoną do przetwórstwa sprzedaje się bezpośrednie po zbiorze, niekiedy zachodzi konieczność jej przechowania. Dynię przeznaczoną do przechowywania (nawet krótkiego) należy zbierać ostrożnie, unikać ułamywania ogonków i innych uszkodzeń mechanicznych.

Optymalna temperatura przechowywania zaraz po zbiorze wynosi 26-30°C, a wilgotność powietrza około 80%. W takiej temperaturze dynia powinna być przechowywana przez 10-14 dni, następnie należy obniżyć temperaturę do 5-10°C i wilgotności powietrza 70-80%. Okres przechowywania dyni w takich warunkach trwa kilka miesięcy.

Mirosława Rogacz

źródła:

„ABC Warzywnictwa – krok po kroku”, R. Le Page, G. Meudec, Warszawa 2014.
„Dynie, cukinie, kabaczki”, A. Borowska, Świat Książki, Warszawa 2011.
„Warzywa dyniowate”, Gajc-Wolska J., Przybył J, Wydawnictwo Działkowiec, Warszawa 2005.