Ograniczanie zachwaszczenia w gospodarstwie ekologicznym
Z rolniczego punktu widzenia chwasty to rośliny pojawiające się w uprawach polowych i trwałych użytkach zielonych wbrew woli rolnika. Konkurują z roślinami uprawnymi o miejsce, światło, wodę i składniki pokarmowe, obniżając ilość i jakość plonów. Chwastami mogą być rośliny dziko rosnące, np. ostrożeń polny, jak i rośliny uprawne, np. samosiewy zbóż w rzepaku.
Zalety chwastów:
- stanowią miejsce życia i źródło pokarmu dla organizmów pożytecznych, które niszczą agrofagi roślin uprawnych, a nasiona chwastów są pożywieniem dla ptaków,
- zmniejszają erozję gleb, chronią wierzchnią warstwę gleby przed zaskorupieniem czy wysuszeniem,
- rozluźniają głębsze warstwy gleby, poprawiają warunki powietrzno-wodne w glebie,
- po obumarciu są źródłem pokarmu dla mikroorganizmów,
- wiążą nadmiar składników pokarmowych,
- są roślinami wskaźnikowymi właściwości gleb i wskazują fenologiczne pory roku,
- posiadają właściwości lecznicze i mają zastosowanie w ziołolecznictwie i medycynie weterynaryjnej,
- służą do sporządzania preparatów-gnojówek, wywarów, które są stosowane w ochronie przeciw szkodnikom i chorobom roślin uprawnych.
Ograniczanie zachwaszczenia realizowane jest poprzez działania zapobiegawcze oraz przez bezpośrednie zwalczanie.
Działania zapobiegawcze:
- właściwy płodozmian zawierający rośliny wiążące azot, rośliny szybko wschodzące, jare i ozime, jednoroczne i wieloletnie, głęboko i płytko korzeniące, uprawiane w zwartym łanie i szerokich rzędach,
- prawidłowe nawożenie i jakość nawozów organicznych i naturalnych – odpowiednie dawki nawozów we właściwych terminach, staranne kompostowanie materiałów organicznych, które mogą zawierać nasiona chwastów,
- odpowiedni dobór gatunków, odmian, mieszanek roślin uprawnych, które wyróżniają się szybkim kiełkowaniem, dynamiką wzrostu początkowego, dużą powierzchnią liściową i szybkim tempem pobierania składników pokarmowych,
- uprawa międzyplonów (ozimych, ścierniskowych) i śródplonów (wsiewek) lub uprawa roślin współrzędnie w międzyrzędziach,
- czyszczenie materiału siewnego zapobiega wprowadzeniu do gospodarstwa razem z materiałem siewnym nasion chwastów,
- odpowiednia uprawa roli – zespół upraw przedsiewnych, pielęgnacyjnych i pożniwnych,
- ściółkowanie i mulczowanie stosowane głównie w warzywnictwie i sadownictwie – wykorzystywanie do okrycia powierzchni gleby biomasy organicznej, np. słomy, trocin rozkładanych w międzyrzędziach, albo ściółek syntetycznych, np. czarnej folii, włókniny,
- dbałość o miedze i nieużytki – w sąsiedztwie upraw nie powinny rozprzestrzeniać się wysiewające się chwasty,
- dbałość o czystość maszyn i narzędzi, która zapobiega przemieszczaniu się nasion lub części wegetatywnych chwastów (rozłogów, kłączy, bulw) przez użytkowane maszyny.
Bezpośrednie zwalczanie:
- metody mechaniczne,
- metody termiczne.
Podstawową metodą ograniczania zachwaszczenia po wschodach roślin uprawnych w uprawach ekologicznych są zabiegi mechaniczne, które oprócz niszczenia chwastów, likwidują skorupę na powierzchni gleby, ograniczają parowanie wody oraz pobudzają zboża do krzewienia i rozwoju systemu korzeniowego.
Pielenie (mechaniczne, ręczne) – wybór narzędzi zależy od rodzaju występujących chwastów i rośliny uprawnej, a skuteczność zależy od wilgotności gleby i temperatury powietrza.
Najpopularniejszym sprzętem stosowanym do odchwaszczania pól jest brona chwastownik. Może być stosowana na polach przed wschodami zbóż i roślin okopowych oraz na polach ze zbożami do stadium krzewienia.
Zboża można odchwaszczać do momentu szpilkowania i od fazy czwartego liścia do momentu krzewienia, bronować w poprzek lub ukośnie do rzędów. Pszenicę ozimą, pszenżyto ozime i późno siane żyto można bronować na wiosnę dwu- lub trzykrotnie. Niewskazane jest stosowanie tego zabiegu jesienią.
Bobik, groch, wykę można bronować w dni słoneczne i ciepłe, najlepiej po południu, kiedy rośliny są nieco przywiędnięte i łatwo poddają się działaniu narzędzi.
Ziemniaki można odchwaszczać do momentu rozkrzewienia, a kukurydzę do wschodów i od 2–3 liścia.
W roślinach uprawianych w szerokich rzędach, wschodzące chwasty można niszczyć za pomocą opiekaczy wielorzędowych. Efekty działania narzędzi będą tym lepsze, im więcej tego typu zabiegów się wykona i im wcześniej się je rozpocznie.
Inną metodą zwalczania chwastów jest płomieniowe wypalanie, które przeprowadza się specjalnymi dyszami na gaz propan-butan. Tę termiczną metodę stosuje się przede wszystkim w uprawach warzyw wolno kiełkujących, takich jak marchew, cebula, buraki ćwikłowe, kukurydza cukrowa.
W gospodarstwach ekologicznych stosowane są też niekonwencjonalne metody walki z chwastami. Zabiegi uprawowe przeprowadza się w nocy, przy „ciemnym księżycu”, czyli w IV kwadrze nazywanej kwadrą uprawy. Uprawa w takim czasie powoduje zmniejszenie ilości kiełkujących chwastów (tych gatunków, u których impuls światła jest niezbędny do kiełkowania). Inną metodą jest spopielanie nasion chwastów i przygotowanie zdynamizowanego roztworu (zgodnie z zasadami rolnictwa biodynamicznego).
W rolnictwie ekologicznym nie dąży się do całkowitego wyeliminowania chwastów z pól uprawnych. Celem zabiegów ograniczających liczebność chwastów jest zachowanie niezbędnej kontroli nad ich występowaniem. Chwasty powinny pobudzać, a nie hamować plonowanie roślin uprawnych. Ich występowanie nie może jednak utrudniać wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych i zbiorów. Z tego względu zamiast o zwalczaniu chwastów, mówi się o ograniczaniu zachwaszczenia lub występowania roślin towarzyszących.
Jadwiga Polewka, dn. 16.04.2021 r.
Źródła:
Neuerburg W., Padel S. i in., Rolnictwo ekologiczne w praktyce, Warszawa 1994.
Dryjańska E., WODR w Poznaniu, Ograniczanie zachwaszczenia w uprawach ekologicznych [online:] http://www.wodr.poznan.pl/baza-informacyjna/srodowisko/rolnictwo-ekologiczne/zasady-produkcji-ekologicznej-na-poziomie-gospodartwa/item/2578-ograniczanie-zachwaszczenia-w-uprawach-ekologicznych [dostęp: 15.04.2021].
Duer I., Feledyn-Szewczyk B., Przewodnik ograniczenia zachwaszczenia w gospodarstwie ekologicznym, IUNG Puławy 2008.