„Kiełbasa krakowska sucha staropolska” oraz „Czosnek galicyjski” kolejnymi produktami z unijnymi znakami jakości
„Kiełbasa krakowska sucha staropolska” oraz „Czosnek galicyjski” to kolejne dwa produkty wywodzące się z Małopolski, które rozporządzeniem Komisji Unii Europejskiej z dnia 22 sierpnia 2018 r. zostały zarejestrowane na szczeblu wspólnotowym – czyli zostały wpisane odpowiednio do Rejestru Chronionych Oznaczeń Geograficznych i Chronionych Nazw Pochodzenia oraz do Rejestru Gwarantowanych Tradycyjnych Specjalności.
Z wnioskiem o rejestrację „Kiełbasy krakowskiej suchej staropolskiej” na szczeblu wspólnotowym, jako „Gwarantowana Tradycyjna Specjalność”, po dokonanych uzgodnieniach, wystąpił Związek Polskie Mięso oraz Konsorcjum Producentów Kiełbasy Lisieckiej.
Jak wynika z definicji, oznaczenie to charakteryzuje określony produkt lub środek spożywczy, który:
- otrzymano z zastosowaniem sposobu produkcji, przetwarzania lub składu odpowiadającego tradycyjnej praktyce w odniesieniu do tego produktu lub środka spożywczego lub
- został wytworzony z surowców lub składników, które są tradycyjnie wytwarzane.
Ponadto, aby nazwa mogła zostać zarejestrowana, jako „Gwarantowana Tradycyjna Specjalność” musi:
- być tradycyjnie stosowana w odniesieniu do określonego produktu, lub
- oznaczać tradycyjny lub specyficzny charakter danego produktu.
Zgodnie ze specyfikacją, „Kiełbasa krakowska sucha staropolska” to kiełbasa suszona, grubo rozdrobniona, długo zachowująca świeżość, której tradycja wytwarzania wywodzi się z tzw. krakowskiego ośrodka przetwórstwa mięsnego, tworzącego się na przełomie XII i XIII wieku. Pierwotnie „Kiełbasa krakowska sucha” produkowana była z przewagą mięsa wołowego,
z dodatkiem wieprzowiny, a nawet dziczyzny. Ostatecznie na przełomie lat 20. i 30. XX wieku ukształtowała się jako produkt wieprzowy. Wtedy też „Kiełbasa krakowska sucha” zaczęła funkcjonować jako osobna marka i zyskała ogromną renomę, którą cieszy się do dnia dzisiejszego, zarówno w kraju, jak i za granicą. „Kiełbasa krakowska” w obecnych czasach stanowi nazwę rodzajową produktu, natomiast określenie „staropolska” nawiązuje do historycznej metody jej wytwarzania.
Obecnie występuje w formie batonów o długości ok. 30 cm i średnicy ok. 5-7 cm, obustronnie zawiązanych lub spiętych, o ciemnobrązowej barwie zewnętrznej – typowej dla produktów wędzonych. Powierzchnia produktu jest lekko pomarszczona, lśniąca i sucha w dotyku. Na przekroju poprzecznym wyraźnie widoczne są większe kawałki mięsa (o barwie różowej do ciemnoróżowej) oraz mniejsze – tłuszczu (o barwie kremowej).
Produkuje się ją, w przeważającej części, z mięsa wieprzowego klasy I oraz mięsa wieprzowego klasy IIA i klasy III, z dodatkiem tłuszczu i peklosoli. Przyprawiana jest czarnym i białym pieprzem, gałką muszkatołową oraz czosnkiem, z dodatkiem cukru. Dopuszczalne jest zastąpienie niewielkiej ilości mięsa wieprzowego klasy I mięsem wołowym klasy II – zgodnie ze specyfikacją podaną we wniosku o rejestrację.
Proces produkcyjny polega na: wstępnym rozdrobnieniu surowców mięsnych i poddaniu ich procesowi peklowania, następnie rozdrobnieniu mięs i podmrożonego tłuszczu wieprzowego, dokładnym wymieszaniu surowców mięsnych i tłuszczu z dodatkiem przypraw, nadziewaniu osłonek powstałym farszem i osadzaniu, a w konsekwencji na obróbce termicznej (osuszaniu, wędzeniu, pieczeniu i finalnym osuszaniu) z użyciem drewna olchowego, bukowego, owocowego lub ich mieszanek. Dopuszczalne jest stosowanie oleju rzepakowego lub słonecznikowego na powierzchni batonu, celem zapobiegnięcia wytrącania się białka
w postaci białego nalotu, w trakcie jej przechowywania.
Z kolei z wnioskiem o rejestrację „Czosnku galicyjskiego” na szczeblu wspólnotowym jako „Chronione Oznaczenie Geograficzne” wystąpiło Stowarzyszenie Czosnek Galicyjski. Oznaczeniem tym określa się produkt:
- pochodzący z określonego miejsca, regionu lub kraju,
- którego określona jakość, renoma lub inna cecha charakterystyczna w głównej mierze wynika z tego pochodzenia geograficznego,
- którego przynajmniej jeden etap produkcji odbywa się na tym określonym obszarze geograficznym.
„Czosnek galicyjski” to świeże główki czosnku pospolitego (Allium sativum L.), dwóch odmian – „Harnaś” oraz „Arkus”, charakteryzujące się wysoką zawartością alliiny (związku organicznego siarki, odpowiedzialnego za intensywny zapach czosnku i jego wyrazisty smak), fioletowo-różowym lub fioletowym zabarwieniem łuski okrywającej i małą liczbą stosunkowo dużych ząbków. Zgodnie ze specyfikacją podaną we wniosku o rejestrację tego produktu na szczeblu wspólnotowym, etapy produkcji takie jak: sadzenie, nawadnianie, nawożenie, przeprowadzanie zabiegów pielęgnacyjnych, zbiór i suszenie muszą odbywać się w ściśle wyznaczonym obszarze geograficznym, a mianowicie: gminach Słomniki i Radziemice oraz sołectwach w gminie Koniusza: Niegardów, Niegardów Kolonia, Piotrkowice Wielkie, Budziejowice oraz Muniaczkowice. Obszar ten to część ziem polskich, należących w latach 1774-1918 do zaboru austriackiego, zwanych Galicją – stąd nazwa produktu.
Jakość „Czosnku galicyjskiego” wynika m.in. z:
- zasadowego lub obojętnego odczynu gleb występujących na tym terenie – któremu zawdzięcza wyjątkową barwę łuski,
- wcześnie rozpoczynającemu się okresowi wegetacyjnemu, umożliwiającemu optymalne wykorzystanie wody zmagazynowanej w glebie po zimie, co jest istotne
w pierwszej fazie wzrostu - dzięki temu główki osiągają duże rozmiary, - umiejętności lokalnych producentów, tzn:
- wyboru odpowiedniego terminu sadzenia – tak aby rośliny zdążyły się dobrze ukorzenić przed nadejściem przymrozków,
- wykorzystywaniu wyselekcjowanego materiału kwalifikowanego do sadzenia (ząbków uzyskanych po rozdzieleniu główki bezpośrednio przed sadzeniem) – co gwarantuje wysoki plon dobrej jakości,
- wprowadzeniu nawadniania w przypadku zbyt dużego przesuszenia gleby – odpowiednia wilgotność gleby późną wiosną sprzyja tworzeniu się dużych główek o wysokiej zawartości alliiny,
- wyboru terminu przeprowadzenia ogławiania – ręcznego usunięcia pędu kwiatostanowego po jego skręceniu się – mającego wpływ na wielkość plonu
i jakość główek, - ręcznego doczyszczania główek po zbiorze i wyschnięciu oraz stworzenia odpowiednich warunków przechowywania (temperatury suszenia i przewiewu) – celem zachowania jego walorów smakowych.
W literaturze historycznej dotyczącej wyżej wspomnianego obszaru geograficznego, sięgającej nawet XVII w., spotkać można liczne wzmianki o uprawach czosnku, jego walorach smakowych i właściwościach leczniczych. Renomę „Czosnku galicyjskiego” potwierdza również organizowane corocznie od 2007 r., na przełomie lipca i sierpnia, Małopolskie Święto Czosnku, z prezentacją potraw i przetworów z jego użyciem oraz licznymi konkursami.
Należy podkreślić, że prawo do używania w obrocie nazw zarejestrowanych na szczeblu wspólnotowym mają wyłącznie podmioty wytwarzające produkt rolny lub środek spożywczy zgodnie ze specyfikacją podaną we wniosku o rejestrację. Organami wyznaczonymi do przeprowadzania kontroli w tym zakresie są wojewódzcy inspektorzy jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych oraz prywatne jednostki certyfikujące - akredytowane na zgodność z normą PN-EN 45011:2000 oraz upoważnione przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Koszty takiej kontroli ponoszą producenci wyrobu posiadającego unijne logo. Wytwarzanie produktu zgodnie ze specyfikacją daje gwarancję uzyskania wysokiej jego jakości i powtarzalności. Konsumenci sięgając po taki produkt, mają pewność że jest on wytwarzany w wyjątkowy, tradycyjny sposób, w oparciu o najwyższej jakości składniki.
[www.minrol.gov.pl]
Paulina Mrowczyk-Madeja, dn. 6.09.2018 r.