Zgadzam się na przechowywanie na urządzeniu, z którego korzystam tzw. plików cookies oraz na przetwarzanie moich danych osobowych pozostawianych w czasie korzystania przeze mnie ze stron internetowych lub serwisów oraz innych parametrów zapisywanych w plikach cookies w celach marketingowych, w tym na profilowanie i w celach analitycznych przez Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Karniowicach oraz zaufanych partnerów.

Administratorzy danych:

Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
z siedzibą w Karniowicach
ul. Osiedlowa 9, 32-082 Karniowice

Zaufani partnerzy:

Cele przetwarzania danych:

  1. marketing, w tym profilowanie i cele analityczne
  2. świadczenie usług drogą elektroniczną
  3. dopasowanie treści stron internetowych do preferencji i zainteresowań
  4. wykrywanie botów i nadużyć w usługach
  5. pomiary statystyczne i udoskonalenie usług (cele analityczne)

Podstawy prawne przetwarzania danych:

  1. marketing, w tym profilowanie oraz cele analityczne – zgoda
  2. świadczenie usług drogą elektroniczną - niezbędność danych do świadczenia usługi
  3. pozostałe cele - uzasadniony interes administratora danych

Odbiorcy danych:
Administrator Danych Osobowych MODR, zaufani partnerzy

Prawa osoby, której dane dotyczą:
Prawo żądania sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania danych; prawo wycofania zgody na przetwarzanie danych osobowych. Inne prawa osoby, której dane dotyczą

Zmiana polityki prywatności

Uwaga:

Od 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r (RODO). Potrzebujemy Twojej zgody na przetwarzanie Twoich danych osobowych przechowywanych w plikach cookies. Poniżej znajdziesz pełny zakres informacji na ten temat.

Close GDPR info
Menu główne

Zapobieganie chorobom kwarantannowym w uprawie ziemniaka

Spośród różnych gatunków roślin rolniczych uprawianych w Polsce, ziemniak należy do trudniejszych w produkcji. Wynika to przede wszystkim z wegetatywnego rozmnażania tego gatunku rośliny, a w konsekwencji z częstego zagrożenia plantacji wieloma gatunkami agrofagów, obniżającymi wielkość i jakość plonu bulw. Gatunek ten silnie reaguje na stresy środowiska. Niskie lub nadmierne opady atmosferyczne, występowanie wysokich temperatur czy przymrozków w okresie wegetacji czy też zastosowanie niewłaściwych zabiegów agrotechnicznych prowadzi do obniżania plonowania i pogorszenia jego jakości.

W Polsce, mimo niskiego udziału ziemniaka w strukturze zasiewów, w dalszym ciągu zajmuje on ważną pozycję m.in. ze względu na wysokie jego spożycie Stąd obecność różnych technologii jego uprawy, różniących się intensywnością stosowanej ochrony roślin, nawożeniem, a także stosowaniem specjalistycznych zabiegów wpływających na wzrost plonów lub poprawę jego jakości [Nowacki 2005]. Do częstych przyczyn niskiego plonowania tego gatunku rośliny należy zaliczyć również używanie nieodpowiedniej jakości materiału rozmnożeniowego.

Polska jest znaczącym producentem ziemniaka, choć w ostatnich latach obserwowany jest spadek powierzchni uprawy. W 2020 roku areał uprawy ziemniaka wyniósł 332 tysięcy hektarów i w porównaniu z 2000 rokiem zmniejszył się o prawie 70% [GUS, 2020]. Zmniejszająca się powierzchnia uprawy ziemniaka wiąże się ze znacznym zapotrzebowaniem rynku na bulwy o dobrej jakości w powiązaniu z opłacalnością uprawy tej rośliny, czyli wysokim plonowaniem.

W okresie wegetacji ziemniak jest atakowany przez wiele chorób wirusowych, bakteryjnych i grzybowych, w tym kwarantannowych, jak bakterioza pierścieniowa ziemniaka, której sprawcą jest bakteria Clavibacter  michiganensis ssp. sepedonicus (Cms). W ograniczonym stopniu możemy spotkać inne choroby kwarantannowe podlegające zwalczaniu z urzędu Ralstonia solanacearum – sprawca choroby określanej jako śluzak oraz grzyb Synchitrium endobioticum powodujący raka ziemniaka.

Chorobą bakteryjną o największym znaczeniu gospodarczym w uprawie ziemniaka jest bakterioza pierścieniowa. Bakterioza pierścieniowa powodowana  jest przez bakterię Clavibacter michiganensis ssp. sepedonicus (Cms). Jej występowanie notuje się na roślinach i bulwach ziemniaka od 100 lat. Nadal jest wykrywana w bardzo wielu krajach świata, w tym w Polsce. Choroba ta występuje w większości rejonów uprawy ziemniaka w kraju. W warunkach naturalnych jest patogeniczna dla ziemniaka. Pomidor i oberżyna podlegają także infekcji bakteriozą w warunkach laboratoryjnych i są stosowane jako rośliny rozpoznawcze. Objawy porażenia roślin ziemniaka przez bakteriozę pierścieniową pojawiają się zwykle w końcu sezonu i mogą być mylone z objawami wywoływanymi przez zarazę ziemniaka (Phytophthora infestans), z objawami spowodowanymi przez suszę lub naturalne zasychanie. Ujawniają się one zwykle dopiero po kwitnieniu, gdy rośliny zbliżają się do końca wegetacji. Liście na zainfekowanych roślinach tracą turgor, bledną od brzegów listków, więdną i uschnięte zwisają na łodygach. Więdnięcie i zasychanie liści jest często asymetryczne, tzn. że zmiany pojawiają się na jednej stronie łodygi lub tylko na części rośliny. Zawsze jednak więdnięcie liści postępuje od dołu rośliny i przenosi się ku wierzchołkowi. Chore rośliny wydają porażone bulwy. Choroba rozwija się także na bulwach po zbiorze w czasie przechowywania. Przy małym porażeniu objawy są zlokalizowane w obrębie wiązek naczyniowych i mogą być widoczne tylko w części przystolonowej. Mają one postać wąskiej, przerywanej, szklistej linii o lekko żółtej barwie. W sytuacji większego zaawansowania choroby w strefie wiązek przewodzących widoczne są różnej wielkości jamki, z których po naciśnięciu wycieka śluz bakteryjny wraz ze zmacerowanymi tkankami bulwy. Największą trudność w zwalczaniu choroby stanowią bulwy i rośliny niewykazujące objawów porażenia. Jest to tzw. latentna postać choroby. Zarówno w roślinach, jak i bulwach występują wtedy bakterie, ale w takiej ilości, że nie dają bezpośrednich objawów choroby, ale stanowią źródło infekcji w następnych sezonach wegetacyjnych. Bakterie nie mają zdolności zimowania w glebie, ale przeżywają zimę w porażonych resztkach roślin i bulw samosiewach ziemniaka, a także na resztkach innych roślin żywicielskich takich jak: burak cukrowy, pomidor, papryka, oberżyna, chwasty z rodziny psiankowatych. Mogą one także przeżyć i zostać przeniesione na pole wraz z maszynami i narzędziami, które miały kontakt z chorymi bulwami. Czynnik chorobotwórczy ma możliwość przetrwania także na ścianach i urządzeniach przechowalni [Nowacki 2013]. Na suchych łodygach ziemniaka bakterie przeżyły ponad 5 lat, na workach jutowych poddawanych temperaturze od -40°C do -5°C, zmiennej temperaturze od -5°C do 5°C lub stałej temperaturze 5°C, bakterie przeżyły 18 miesięcy. W glebie bakterie przeżywały okres do jednego roku w temperaturze 4°C, do pięciu miesięcy w temperaturze -5°C [Lebecka, Zimnoch-Guzowska 2005]. 

Niestety, przypadku wykrycia bakteriozy pierścieniowej rolnik ponosi znaczne straty ekonomiczne z powodu konieczności utylizacji plonu. W związku z powszechnym występowaniem tej bakterii w gospodarstwach zajmujących się produkcją ziemniaków, w tym na terenie Małopolski, zostały wprowadzone regulacje fitosanitarne, które powodują znaczne ograniczenia w dostępie polskich ziemniaków do rynków pozostałych państw członkowskich Unii Europejskiej.

Chcąc przeciwdziałać tej sytuacji 21 września 2018 r. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi przyjął „Program dla Polskiego Ziemniaka” – dokument, który opracowany został jako odpowiedź na potrzeby branży producentów, przetwórców i dystrybutorów. Program stanowi kompleksową analizę najistotniejszych problemów dotykających branżę oraz określa działania służące ich rozwiązaniu. Kluczowymi dla programu są działania w celu ograniczenia występowania w Polsce bakteriozy pierścieniowej ziemniaka. Dokument ten został uaktualniany w latach 2019 i 2020, lecz na dzień dzisiejszy jego realizacja w pewnych elementach zastała zawieszona. Nadal mają zastosowanie przytoczone w tym opracowaniu zasady zawarte w metodykach integrowanej produkcji ziemniaka. Do działań zapobiegających szerzeniu się choroby należą:

  • stosowanie w gospodarstwie tylko sadzeniaków kwalifikowanych odpowiednio oznakowanych (posiadających paszport nadany przez PIORIN),
  • w przypadku stosowania sadzeniaków z własnych rozmnożeń konieczne jest ich przebadanie przed sadzeniem i wykluczenie obecności bakterii Cms wywołującej chorobę,
  • przestrzeganie stosowania właściwego, co najmniej 4-letniego zmianowania w uprawie ziemniaków,
  • niszczenie samosiewów ziemniaka w innych uprawach i chwastów z rodziny psiankowatych oraz zaniechanie uprawy w zmianowaniu buraków cukrowych, pomidorów oraz oberżyny,
  • systematyczne czyszczenie i dezynfekcja preparatami bakteriobójczymi maszyn, sprzętu, środków transportu, budynków przechowalni, opakowań, narzędzi związanych z produkcją ziemniaka,
  • zgłaszanie do służb PIORiN wszelkich przypadków podejrzanych o zakażenie bakteriozą bulw i roślin ziemniaka.

Metodyka integrowanej produkcji ziemniaka przedstawia szczegółowe zasady postępowania na poszczególnych etapach produkcji i zbioru. Poniżej zostały przytoczone najważniejsze jej fragmenty:

[Pietraszko M., Gryń G.]. Jeśli chodzi o sadzenie, zaleca się dla zwiększenia bezpieczeństwa fitosanitarnego poprzez przestrzeganie następujących zaleceń: każde pole należy obsadzić po uprzednim oczyszczeniu i zdezynfekowaniu maszyn, obsadzać całą plantację jedną partią sadzeniaków (jedna odmiana, jeden dostawca), unikać krojenia sadzeniaków, uszkodzenia bulw i nadmiernego skiełkowania, usunąć kamienie z pola, aby zminimalizować zranienie bulw. Przy zmianowaniu należy kierować się zasadą udziału ziemniaka w zmianowaniu nie więcej niż 20-25%. Na udział ziemniaka w strukturze zasiewów mają wpływ wysokie wymagania fitosanitarne tej rośliny. Związane jest to z niebezpieczeństwem występowania szeregu chorób pochodzenia bakteryjnego oraz grzybowego, które ulegają nasileniu w przypadku częstego następstwa po sobie upraw ziemniaka. Uprawa ziemniaka nie powinna być częstsza niż co 4 lata na tym samym polu. Przy produkcji sadzeniaka ziemniaka wskazane jest 6-7-letnie zmianowanie. Pola ze zmianowaniem uprawy ziemniaka powinny być wyłączone z uprawy gatunków należących do rodziny psiankowatych, tj. pomidora i bakłażana. Niewskazana jest także uprawa buraków cukrowych. Stanowisko po roślinach zbożowych, które jest najczęściej spotykanym przedplonem pod ziemniaki, jest stanowiskiem neutralnym w rozprzestrzeniania bakterii Cms. W przypadku nawożenia i nawadniania istotne znaczenie ma optymalne nawożenie mineralne zabezpieczające proporcje N:P:K jak 1:1:1, 5-2, które wpływa na szybką mineralizację substancji organicznej w glebie, a poprzez to eliminuje tkankę roślinną potencjalnych gatunków żywicielskich Cms. Badania potwierdzają, że wysoka zawartość w glebie fosforu (P) i azotu (N) obniża odporność roślin na porażenie przez Cms, natomiast bor i miedź podwyższają odporność. Przeżywalność bakterii Cms jest niższa w glebie wilgotnej, dlatego szczególnie na polu uznanym za porażone zaleca się utrzymywanie optymalnej wilgotności gleby, poprzez stosowanie zabiegów nawadniania plantacji ziemniaka. Jeśli chodzi o pielęgnację, na plantacjach ziemniaka i w innych członach zmianowania zaleca się utrzymywać pełną czystość, jeżeli chodzi o zachwaszczenie. Bezwzględnie należy zwalczać samosiewy roślin ziemniaka w uprawach następujących po zbiorze ziemniaka w następnym roku. Do sposobów ograniczenia ilości bulw pozostawionych na polu po zbiorze i występowania samosiewów ziemniaka należą:

  • przestrzeganie zasad dobrej praktyki rolniczej minimalizującej udział bulw drobnych,
  • odpowiednia regulacja maszyn zbierających ziemniaki,
  • nie stosowanie głębokiej orki po zbiorze ziemniaków, w celu wymarznięcia bulw znajdujących się w wierzchniej warstwie gleby - należy zwrócić uwagę na samosiewy po ciepłych zimach, gdy warstwa orna gleby nie przemarzła (występowanie samosiewów ziemniaka może także zwiększyć głęboka okrywa śnieżna),
  • niszczenie samosiewów w uprawach przy pomocy herbicydów lub mechanicznie.

W uprawie na cele nasienne powinno unikać się mechanicznego zwalczania chwastów.

Zalecana jest kontrola zdrowotności plantacji pod kątem występowania Cms, która pozwala na wczesne wykrycie porażenia roślin ziemniaka. Najlepszym momentem dokonania obserwacji plantacji jest faza kwitnienia roślin i dwa tygodnie po tym okresie, gdy masa nadziemna jest najbujniejsza. Obserwacje roślin należy prowadzić po opadach naturalnych lub jeden dzień po deszczowaniu plantacji. Podczas obserwacji roślin należy zwracać uwagę na te o zahamowanym wzroście, więdnące, z objawami żółknięcia między nerwami i zwijania blaszek liściowych. Z takich roślin należy pobrać próby (z łodyg lub bulw) i przekazać do laboratorium PIORiN celem wykonania analiz. Rozpoznanie choroby podczas obserwacji roślin na plantacji nie jest możliwe w przypadku infekcji latentnej. Występowanie objawów choroby uzależnione jest od wpływu czynników środowiska, liczby komórek bakterii w tkance, a także odmiany ziemniaka.

Przestrzeganie zasad sanitarnych na każdym etapie produkcji ziemniaka (zbiór, transport, przechowywanie i przerób ziemniaków) minimalizuje ryzyko rozprzestrzeniania się choroby. Zaleca się następujące postępowanie podczas zbioru i transportu plonu do przechowalni oraz podczas obróbki i dystrybucji ziemniaków:

  • przed zbiorem wskazane jest dokonać kontroli, czy bulwy nie są porażone przez Cms; ponieważ choroba przyjmuje najczęściej postać bezobjawową, warto wykonać test laboratoryjny w PIORiN,
  • unikać zranień bulw przy zbieraniu, sortowaniu i transporcie; zabezpieczyć ostre krawędzie maszyn oraz odpowiednio ustawić głębokość kopania oraz ograniczyć wysokość spadania ziemniaków podczas zbioru i przerobu.
  • każdą plantację (odmianę) zbierać oddzielnie, a plon transportować do odrębnej komory lub ustawiać wydzielone stosy palet skrzyniowych,
  • zebrany plon w komorze należy oznakować jako jedną partię pochodzącą z danego pola (odmiany),
  • przed wejściem na drugie pole wszystkie maszyny i środki transportu użyte podczas zbioru i załadunku komór powinny być oczyszczane, a elementy robocze stykające się bezpośrednio z bulwami zdezynfekowane,
  • drogi komunikacyjne powinny być uprzątnięte z rozrzuconych bulw,
  • wjazd do gospodarstwa lub do komór przechowalni powinien się odbywać przez zwilżone maty dezynfekujące,
  • podczas przechowywania należy dokonywać kontroli bulw pod kątem występowania objawów bakteriozy pierścieniowej ziemniaka oraz utrzymywać właściwe warunki termiczne i wilgotnościowe,
  • po zakończeniu sezonu przechowalnię i jej wyposażenie należy oczyścić i zdezynfekować,
  • prowadzić ewidencję czynności wykonywanych w przechowalni,
  • po zakończeniu rozładunku i obróbki jednej komory należy linie obróbcze oczyścić, a powierzchnie robocze zdezynfekować i przejść do rozładunku następnych partii (odmian),
  • po przerobie ziemniaków nie lokalizować wysypisk odpadów w pobliżu przechowalni; zaleca się, aby odpady ziemniaczane natychmiast utylizować lub przeznaczać na paszę dla zwierząt w gospodarstwie.

Ze względu na problem bakteriozy pierścieniowej ziemniaka i zważywszy na straty ponoszone przez polskich rolników w efekcie zahamowania eksportu ziemniaka, w tym materiału nasiennego, niezbędne staje się utworzenie w Polsce rejonów wolnych od Cms. Pomoc w osiągnięciu tego celu można uzyskać wdrażając przytoczone powyżej zalecenia.

Wanda Matias, dn. 31.12.2021 r.

Źródła:

Nowacki W., Stopień chemizacji uprawy ziemniaka w Polsce, „Progress in Plant Protection” Nr. 45 (1) 2005, str. 317–324.

GUS Wynikowy szacunek głównych ziemiopłodów rolnych i ogrodniczych, Warszawa 2020, str. 11-12.

Nowacki W., Metodyka IP ziemniaków, 2013, http//www.piorin.gov.pl z dn. 5.02.2014.

Lebecka, Zimnoch-Guzowska, Choroby bakteryjne ziemniaka (Solanum tuberosum L.) - strategie ochrony, „Biuletyn Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin” Nr. 237/238 2005.

Pietraszko M., Gryń G., Produkcja ziemniaka wolnego od bakteriozy pierścieniowej zgodnie z zasadami integrowanej produkcji ziemniaka, IHAR-PIB Jadwisin, Bydgoszcz.

http://piorin.gov.pl/download/gfx/piorin/pl/piorinaktualnosci/909/125/1/bioasekuracja_fitosanitarna.pdf