Najczęstsze choroby i szkodniki marchwi oraz ekologiczne metody ich zwalczania
Rozwój rolnictwa ekologicznego, obserwowany w ostatnich latach, nie przekłada się bezpośrednio na wzrost ekologicznej produkcji warzyw. Wynika to z faktu, że jest to kierunek produkcji znacznie trudniejszy, głównie ze względu na dużą ilość uprawianych gatunków i odmian, zróżnicowanie potrzeb i wymagań warzyw w stosunku do środowiska oraz ograniczone możliwości zapewnienia skutecznej ochrony roślin przed chorobami i szkodnikami.
Do najczęstszych chorób atakujących marchew należą:
Alternarioza naci marchwi (alternaria dauci)
Grzyb powoduje na liściach i ogonkach liściowych drobne brązowo czarne plamy, które w późniejszym okresie rozwoju choroby łączą się ze sobą obejmując całą nać. Chorobie sprzyja wilgotne i ciepłe lato, a pierwsze objawy porażenia rośliny chorobą, widoczne są zwykle na najstarszych liściach. Zaatakowane chorobą liście tracą właściwości asymilacyjne i tym samym wpływają na obniżenie jakości i wielkości plonu korzeni.
Profilaktyka
Należy przestrzegać 4 letniej przerwy w uprawie marchwi na tym samym polu. Nie należy marchwi uprawiać na glebach podmokłych oraz nadmiernie deszczowanych podczas wegetacji. Po zbiorze usuwać z pola liście i wszystkie resztki roślinne. Odkażanie narzędzi i pojemników wykorzystywanych przy pielęgnacji i zbiorze warzyw. Zaleca się opryskiwanie gnojówkami roślinnymi (szczególne z pokrzywy i czosnku tabela 1).
Mączniak prawdziwy baldaszkowatych (Erysiphe heraclei)
Na liściach i ogonkach liściowych pojawiają się początkowo pojedyncze i stopniowo łączące się białe plamy mączystego nalotu grzyba. Stopniowo ulegają chlorozie i zamierają. Mączniak prawdziwy atakuje rośliny najczęściej w porze suchej i w wysokich temperaturach powietrza, lecz do zakażenia roślin niezbędny jest krótki okres zwilżenia liści, występujący podczas nocnych i porannych mgieł. Przy dużym nasileniu choroby, zwłaszcza podczas chłodniejszych i wilgotnych dni może nastąpić wtórne zakażenie przez inne grzyby i bakterie patogeniczne.
Profilaktyka
Aby chronić rośliny przed wystąpieniem choroby nie należy uprawiać marchwi w dużym zagęszczeniu. Systematyczne opryskiwać uprawy preparatami roślinnymi (np. ze skrzypu lub czosnku, tabela 1).
Bakteryjna plamistość marchwi (Xanthomonas hortorum pv. carotae)
Na całej powierzchni liści, a zwłaszcza na ich brzegach powstają nieregularne brązowo brunatne plamy, otoczone początkowo wodnistą obwódką. Brązowe plamistości pojawiają się także na ogonkach liściowych. Początkowo na zakażonych liściach pojawiają się małe żółknące plamy, które szybko zwiększają swoją powierzchnię. Plamy stopniowo zasychają i widoczna jest wokół nich żółtawa obwódka. Uszkodzone liście stopniowo zasychają i stanowią poważne utrudnienie przy kombajnowym zbiorze korzeni.
Profilaktyka
Należy przestrzegać prawidłowego zmianowania roślin, uprawa marchwi co 4 lata, wysiew zdrowego materiału siewnego.
Plamistość zgorzelowa korzeni marchwi (Pythium spp.)
Choroba pojawia się we wczesnej fazie rozwojowej na korzeniach marchwi, w postaci szarobrązowych plamistości, poniżej naskórka marchwi. Plamistości te ulegają nekrozie i powstają kraterowe otwory z czerniejącymi brzegami. Przylegające tkanki ulegają skorkowaceniu. Objawy choroby niekiedy mogą pojawić się dopiero po 12 tygodniach od momentu porażenia. Wraz ze wzrostem korzeni rośnie wrażliwość na chorobę. Porażeniu korzeni sprzyja wysoka wilgotność gleby oraz umiarkowana temperatura.
Profilaktyka
Należy przestrzegać prawidłowego zmianowania roślin, uprawa marchwi co 4 lata,
Mokra zgnilizna korzeniowych (Erwinia carotovora)
Bakteria powoduje masowe mokre gnicie korzeni, wydzielając niemiły zapach. Porażone bakterią tkanki zamieniają się w szklisto, półpłynną masę pokrytą cienką warstwą epidermy (skóry).
Profilaktyka
Należy unikać wszelkiego typu uszkodzeń mechanicznych marchwi podczas zbioru i transportu. Chronić marchew przed szkodnikami uszkadzającymi korzenie np. połyśnicą marchwianką, rolnicami, drutowcami. Nie uprawiać marchwi na glebach ciężkich, zlewnych i nieprzepuszczalnych.
SZKODNIKI W UPRAWIE MARCHWI
Połyśnica marchwianka (Psila rosae)
Jest to jeden z najgroźniejszych i pospolitych szkodników marchwi w Polsce, zimujący w glebie. Larwy koloru białego żerują w korzeniach marchwi tuż pod powierzchnią skórki. Wczesne porażenie roślin przez tego owada może spowodować masowe zamieranie młodych roślin. Starsze larwy wnikają do korzeni, wyżerają korytarze i zanieczyszczają je odchodami. Pierwsze pokolenie dorosłych owadów (muchówek) może pojawić się już w połowie kwietnia. Samice składają jaja do gleby w okolicach korzeni młodych roślin. Po około 8 dniach od złożenia jaj wylęgają się larwy i następuje inwazja na korzeniu marchwi. Pojedyncza larwa połyśnicy może żerować na kilku roślinach. Efektem tego są widoczne na polu place chorych lub zamierających roślin. Całkowicie wyrośnięte i dojrzałe larwy przepoczwarzają się w glebie i wydają następne pokolenia. W umiarkowanie ciepłych latach szkodnik może wydać do 3 pokoleń:
pokolenie wiosenne: w połowie kwietnia do końca czerwca;
pokolenie letnie: od końca lipca do września;
pokolenie jesienne: od września do października.
Profilaktyka
Pole z uprawą marchwi oraz jego otoczenie należy utrzymywać wolne od kwitnących chwastów i roślin wabiących owady dorosłe (muchówki). Wybierać stanowiska otwarte i wietrzne, a uprawy mechaniczne wykonywać po południu, kiedy mucha jest mniej aktywna. Zakładanie włókniny lub siatki o gęstych oczkach w okresie wschodów zabezpieczy marchew przed pierwszym pokoleniem połyśnicy. Dokładnie usuwać resztki korzeni z pól oraz dokonywać terminowego zbioru marchwi. Warto stosować również ekologiczne środki ochrony marchwi wykonane z preparatów roślinnych ( np. czosnku, bylicy lub cebuli tabela 1). Zapach czosnku, bylicy i cebuli dezorientuje muchówki i utrudnia im znalezienie marchwi. W handlu dostępne są preparaty Bioczos płynny lub kostki Himal. Opryski tymi preparatami wykonuje się w czasie nalotu muchówek i powtarza trzykrotnie co 7 dni.
Bawełnica topolowa (Pemphigus phenax)
W drugiej połowie lata na korzeniach widoczne są kolonie mszyc wraz z obfitym białym woskowym nalotem, który jest wydzieliną owadów. Larwy o biało żółtawym kolorze żerują na korzeniach wysysając z nich soki. Powoduje to zahamowanie ich wzrostu, a w efekcie obniżkę plonów. Korzenie mają mniejszą zawartość cukrów i często pękają, stwarzając możliwość porażenia ich przez inne patogeny glebowe. Bawełnica jest szkodnikiem posiadającym dwóch żywicieli. Wiosną i jesienią żeruje na topolach, natomiast od czerwca do końca września na marchwi. W trakcie sezonu na korzeniach marchwi może rozwinąć się 6 do 9 pokoleń mszyc.
Profilaktyka
Unikanie uprawy marchwi w pobliżu topoli (bawełnica). Minimalna odległość uprawy marchwi co najmniej 1 km.Opryskiwanie upraw preparatami roślinnymi (np. z bylicy, aksamitki, czosnku, żywokostu, pokrzywy, skrzypu, cebuli, mniszka tabela 1). W czasie pojawu szkodnika na liściach stosować 2 -3 opryski w odstępach kilkudniowych 2 – 5% mydłem potasowym lub nawozem Prev-B2 lub Prev-Mg (0,3-0,4%) zawierającymi olejek pomarańczowy, wyciągami z Quassia amara (gorzkli właściwej 3-4,5 kg/ha) lub preparatami na bazie oleju roślinnego w stężeniu 1-2%. Zabiegi te należy powtarzać w miarę potrzeby.
Tabela 1. Preparaty roślinne, sporządzane w gospodarstwie, używane w ochronie marchwi - ZAŁĄCZNIK do artykułu
Wykaz wszystkich środków ochrony roślin zakwalifikowanych do stosowania w rolnictwie ekologicznym znajduje się na stronie (www.ior.poznan.pl)
Opracowano na podstawie:
1. Ekologiczne metody uprawy marchwi, Radom 2005 r. Praca zbiorowa pod red. I. Babik.
2. Uprawa marchwi w gospodarstwie ekologicznym – Magdalena Kibler, Radom 2011
3. Najgroźniejsze choroby i szkodniki. Hortpress, Sp. z o.o. Warszawa
4. Warzywa korzeniowe – marchew, pietruszka, seler, burak ćwikłowy- Robak J., Szwejda J. 2008
Mirosława Rogacz, dn. 15.04.2020 r.
fot. u góry artykułu: klimkin / Pixabay