Lnianka - uprawa, właściwości i zastosowanie
Lnianka jest to roślina oleista należąca do rodziny kapustowatych. Nosi też inne nazwy takie jak rydz, rydzyk, lennica czy ryżyk. W przeszłości występowała w stanie naturalnym na terenie Syberii. Do Polski trafiła w XV wieku i jest uprawiana również obecnie lecz na niewielką skalę. Jeszcze w XIX wieku w Polsce był uznawany za typowy kwiat polny. Występuje w dwóch formach - ozimej i jarej. Nasiona zawierają dużo, bo około 30% tłuszczu. Choć smakowo ustępuje olejom rzepakowemu i słonecznikowemu, to jednak ze względu na swe prozdrowotne właściwości jest olejem poszukiwanym. Olej zawiera duże ilości nienasyconych kwasów tłuszczowych, witaminę A, E i witaminy z grupy B, lecytynę oraz wiele cennych mikroelementów. Obecnie jest uprawiana głównie w Kanadzie, z przeznaczeniem do tłoczenia oleju przemysłowego.
Budowa
Kwiatostanem lnianki jest długie grono o białych lub biało-żółtych kwiatach, kwitnących do miesiąca czasu. Łodyga sztywna może osiągnąć aż 100 cm wysokości. Owocem zaś jest łuszczynka posiadająca 8 - 10 drobnych brązowo-żółtych nasionek. Korzeń wrzecionowaty o słabo rozwiniętym systemie korzeni bocznych.
Wymagania klimatyczne i glebowe
Roślina o małych wymaganiach glebowych. Choć ma małe wymagania glebowe, to jednak na glebach żyźniejszych plonuje lepiej. Wymagania wodne małe, odporna na mróz, radzi sobie z suszą i jest w małym stopniu porażana przez choroby i szkodniki. Kiełkuje już w temperaturze 1°C, wschodzi szybko, po kilku dniach. Niegroźne są dla niej wiosenne przymrozki. Przy zmianach klimatycznych, które coraz częściej dotykają nasze rolnictwo, jest to jedna z tych roślin, która dobrze sobie radzi w warunkach ekstremalnych. Dobrze sprawdza się w rolnictwie ekologicznym.
Uprawa roli i nawożenie
Najlepsze stanowisko dla lnianki jest po okopowych na oborniku, gdzie gleba jest zasobna i odchwaszczona, jednak przedplonem może być każda inna roślina. Warunkiem jest dobre odchwaszczenie gleby i jej zasobność. Jesienne przygotowanie gleby polega na wykonaniu głębokiej orki przedsiewnej, po niej należy pozostawić grunt przez około 3-4 tygodnie. Po tym czasie, przed przystąpieniem do siewów należy bardzo dokładnie przeprowadzić zabiegi wyrównujące pole. Zaleca się zastosowanie brony lub włóki, a następnie zwałowanie ziemi wałem gładkim. Natomiast wiosenny wysiew nasion powinien rozpocząć się wyrównaniem gleby i wałowaniem. Lnianka ma bardzo małe nasionka, dlatego należy dobrze doprawić glebę, aby rośliny wysiane płytko na 1-1,5 cm głębokości wschodziły równo. Początkowy wzrost roślin jest bardzo powolny, dlatego do momentu zakrycia międzyrzędzi należy niszczyć chwasty z uprawy.
Siew i pielęgnacja roślin
Siew nasion lnianki ozimej bezpośrednio do gruntu. Termin siewu od 10 - 20 września, siewnikiem rzędowym w rozstawie 12 - 15 cm. Ilość wysiewu 3 - 5 kg / 1 ha. Nie należy przekraczać terminu siewu, gdyż odbija się na plonowaniu. Do podstawowych zabiegów pielęgnacyjnych zalicza się bronowanie, które niszczy siewki uciążliwych chwastów takich jak: rdest, gorczyca polna, komosa biała, rzodkiew i inne. Lnianka dobrze radzi sobie z chorobami i szkodnikami stąd nadaje się do uprawy w rolnictwie ekologicznym.
Odmiany
W rolnictwie ekologicznym preferowane są trzy odmiany: Borowska, Przybrodzka i Przybrodzka II.
Borowska - odmiana jara
Przybrodzka - odmiana ozima
Przybrodzka II – odmiana ozima, cechuje ją duża odporność na białą rdzę, najlepsza do uprawy ekologicznej.
Zbiór
Lniankę zbiera się w okresie dojrzałości pełnej, gdy łuszczynki są brunatne a nasiona rdzawo-żółte i zasychają. Formy ozime Lnianki dojrzewają już na początku lipca, natomiast formy jare pod koniec lipca lub na początku sierpnia. Opóźnianie zbioru może obniżyć plony, gdyż mogą pękać łuszczynki i dochodzi do osypywania. Plony lnianki ozimej wynoszą 10-25 dt z ha, natomiast lnianki jarej są niższe 5-15 dt na ha. Zaraz po zbiorze należy lniankę dosuszyć, aby jej wilgotność wynosiła od 10-12 %.
Przechowywanie oleju
Dobre proporcje kwasów tłuszczowych oraz obecność witaminy E sprawiają, że olej można dość długo przechowywać, bez utraty jego właściwości. Warto jednak zadbać o ochronę przed światłem słonecznym i nie przechowywać go w temperaturze powyżej 20°C. Oczyszczony olej z lnianki jest bardzo odporny na jełczenie i utlenianie, a jego trwałość zwykle wynosi 18 - 24 miesięcy. Produkty tłoczone na zimno należy przechowywać w niższych temperaturach – ok. 6-10°C, a ich trwałość wynosi około 6 miesięcy.
Zastosowanie i właściwości
Występujący w tej roślinie olej ma działanie wielostronne i może być stosowany w wielu schorzeniach i dolegliwościach. Jest tłoczony na zimno. W ten sposób zachowuje wszystkie swoje prozdrowotne właściwości. Przechowuje się go w chłodzie. Olej z lniankimaszerokie zastosowanie w medycynie, w kuchni, w kosmetyce idermatologii, składnik suplementu diety dla zwierząt oraz źródło energii.
lecznicze:
Olej z lnianki sporządza się z całych ziaren. Obfituje on w kwasy omega-3 i omega-6, przez co stanowi pożądany dodatek do diet. Kwasy tłuszczowe omega-3 oraz omega-6 wpływają dobroczynnie na wzrok i układ nerwowy. Reguluje pracę układu odpornościowego, przez co zapewnia ochronę przed chorobami, zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym. Poza tym, olej z lnianki działa pozytywnie na układ krwionośny, obniża zły cholesterol ( LDL ) oraz optymalizuje poziom cukru we krwi. Przeciwdziała chorobom skóry, łagodząc podrażnienia (np. po goleniu), zapalenie mieszków włosowych i objawy trądziku. Delikatnie wmasowany w skórę przeciwdziała wysuszaniu jej. Stosując jako odżywkę poprawia kondycję włosów. Wystarczy spożyć dziennie 1 łyżeczkę, lnianki aby zaspokoić dzienne zapotrzebowanie na nienasycone kwasy tłuszczowe.
w kuchni:
Oczyszczony olej lniankowy ma dość wysoką temperaturę spalania, wynoszącą ok. 246°C, która jest wyższa od popularnej oliwy, oleju kokosowego, oleju rzepakowego, oleju z pestek winogron i większości innych olejów kuchennych. Dlatego można go używać do głębokiego smażenia i pieczenia. Nie należy jednak podgrzewać nieoczyszczonego oleju tłoczonego na zimno, ponieważ zawiera składniki, które znacznie szybciej ulegają spaleniu i tworzą się substancje toksyczne dla organizmu. Olej z lnianki ma charakterystyczny orzechowy posmak, który sprawia, że doskonale nadaje się do smażenia żywności i różnych przysmaków.
W kuchni często polecany jest jako:
- dodatek do dressingów sałatkowych,
- zdrowa i smaczna baza do różnego rodzaju marynat,
- zdrowy dodatek do kasz, makaronów i ziemniaków,
- dodatek do sosów i zup.
w kosmetyce idermatologii:
- do pielęgnacji skóry (suchej, łuszczącej się, wrażliwej, przetłuszczającej się),
- poprawia elastyczność i wilgotność skóry,
- reguluje pracę gruczołów łojowych,
- działa regenerująco,
- łagodzi podrażnienia i stany zapalne,
- do produkcji kremów,
- do produkcji preparatów przeznaczonych do pielęgnacji cery alergicznej,
- wchodzi w skład balsamów do ciała, pomadek do ust, odżywek do włosów.
zdrowie zwierząt domowych
Olej lniankowy można również stosować jako suplement diety dla psów.
biopaliwo
Olej z lnianki jest również źródłem energii, który może być wykorzystywany w celach przemysłowych. Prowadzone są badania pod kątem potencjału w zakresie masowej produkcji alternatywnego paliwa. W Japonii naukowcy przymierzają się do wykorzystania lnianki do ekologicznej produkcji energii elektrycznej.
Nie są znane żadne istotne efekty uboczne działania oleju lniankowego. Warto pamiętać jednak, że podobnie jak w przypadku wszystkich innych produktów spożywczych, należy stosować go z umiarem.
Mirosława Rogacz, dn. 15.10.2019 r.
Opracowano na podstawie:
- Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie - Mateusz E. Senderski
- Uprawa wybranych starych gatunków roślin uprawnych – Barbara Sadzońska
- Wielka Księga Ziół Bremnessa”- Lesley Bremness.
- Encyklopedia internetowa- Wikipedia.