MAŁOPOLSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO
z siedzibą w Karniowicach

Stonka ziemniaczana do Polski trafiła z żywnością niemiecką pod koniec drugiej wojny światowej, kiedy wojna już się kończyła, stonkę ziemniaczaną zauważono także w Danii, Wielkiej Brytanii, Finlandii, Norwegii oraz Szwecji. Jednak z uwagi na niskie temperatury, szkodnik ten nie przebywał tam długo. Ze względu na pochodzenie w niektórych krajach stonkę nazywa się „żukiem z Kolorado”. Stonka ziemniaczana świetnie zaaklimatyzowała się w całej Europie, gdzie pożywienia ma zawsze pod dostatkiem. Wietrzne pogody sprzyjają rozprzestrzenianiu się stonki ziemniaczanej, która do przemieszczania się wykorzystuje swoje skrzydła i ruchy powietrza, przebywając nawet 100 kilometrów w celu znalezienia odpowiedniej rośliny do żerowania. Stonka zawsze rozpoczyna żerowanie od roślin rosnących na obrzeżach (efekt brzeżny), a potem najczęściej występuje placowo. Samice stonki ziemniaczanej od czerwca do nawet połowy sierpnia składają jaja po spodniej stronie liści. Dzięki temu są chronione przed deszczem i wiatrem. Chrząszcze te przechodzą nawet cztery stadia wylinki. Najlepsze warunki do rozwoju stonki to temperatura powyżej 25°C oraz małe opady. Chłodne i deszczowe lato nie sprzyja rozwojowi stonki ziemniaczanej.

                                                                           liście ziemniaka opanowane przez larwy stonki

Obserwując przyrodę, możemy sprawdzić, w jakim stadium rozwoju jest obecnie stonka ziemniaczana:

a)    Kwiaty na jarzębinie pospolitej, żarnowcu miotlastym lub lilaku

– koniec zimowania chrząszczy w glebie.

b)    Kwiaty na czarnym bzie i jaśminie

– masowy wysyp stonki ziemniaczanej.

c)    Przekwitanie sosny

– samice składają jaja na spodnich częściach liści.

d)    Przekwitanie lipy drobnolistnej

– wylęg larw.

e)    Kwitnienie krwawnika pospolitego

– larwy przechodzą do ziemi, aby się przepoczwarzyć.

f)     Dojrzewanie jarzębiny

– pojawia się pierwsze pokolenie letnich chrząszczy- koniec lipca.

Jako próg ekonomicznej szkodliwości przyjmuje się wystąpienie na roślinie jednego złoża jaj lub 15 larw (przewidywane są wówczas minimalne straty plonu). Wystąpienie 60 larw oznacza już straty ekonomiczne. Przyjmuje się, że zniszczenie powierzchni rośliny powyżej 15% może powodować straty plonu nawet do 28%.

Działania profilaktyczne, które pozwalają na zmniejszenie występowania stonki ziemniaczanej opierają się przede wszystkim na stosowaniu prawidłowego płodozmianu (przynajmniej 5 lat przerwy w uprawie ziemniaka na danym zagonie), urozmaiceniu upraw, a także utrzymaniu wysokiej zawartości próchnicy w glebie poprzez regularne nawożenie organiczne, stosowanie kompostu i uprawę roślin na zielony nawóz.

W walce ze stonką w uprawach ekologicznych używamy dwóch metod działania: metodę mechaniczną i biologiczną.

• Metoda mechaniczna:

Zbiór ręczny - jeśli posiadamy ziemniaki na potrzeby własne, a stonka nie występuje w dużej populacji, najkorzystniejszym rozwiązaniem jest ręczny zbiór szkodnika. Na polach sąsiadujących z obszarami porośniętymi naturalnie (zwłaszcza łąkami) naszym sojusznikiem w walce z chrząszczem są bażanty oraz kuropatwy.

Maszyny zbierające – maszyny przyszłości

Urządzenie P6000 - przypomina zminiaturyzowany heder od kombajnu zbożowego. Podczepiany jest pod przód ciągnika rolniczego. Ma za zadanie otrząsać ze szkodników krzaki rośliny za pomocą nagarniacza sznurkowego, które następnie spadają do rynny spadowej i za pomocą ślimaka transportowane są do gniotownika. Zbieracz napędzany jest dzięki silnikowi hydraulicznemu.

Pneumatyczne urządzenie do zbierania stonki - urządzenie ciągnikowe, przeznaczone do zbierania oraz niszczenia dorosłych chrząszczy i larw stonki ziemniaczanej. Zbiera stonkę przez zasysanie do zbiornika dorosłych owadów oraz ich larw.

Pneumatyczne urządzenie do zbierania stonki  oraz Urządzenie P6000 zostały skonstruowane w Instytucie Mechanizacji i Elektryfikacji Gospodarstwa Rolnego należącego do Podolskiego Uniwersytetu Rolniczo-Technicznego w Kamieńcu Podolskim- Ukraina i są w fazie badań i nie weszły do produkcji masowej.

• Metoda biologiczna:

Pułapki feromonowe - stosowanie substancji wabiących, tj. feromonów płciowych czy atraktantów syntetycznych wabiących stonkę do specjalnych pułapek okazała się mało skuteczne.

Wyciągi roślinne – wuprawachekologicznych należy stosować preparaty do ochrony roślin, które nie stanowią zagrożenia dla człowieka, pszczół i zwierząt zjadających szkodniki. Samodzielnie można przygotowywać m.in. naturalne wyciągi lub gnojówki oparte na naturalnych składnikach.

1. Gnojówka z pokrzywy;

Przy niewielkich uprawach zmniejszenie szkodliwości żerowania stonki ziemniaczanej można uzyskać przez opryskiwanie roślin fermentującą gnojówką z pokrzyw. Do przygotowania gnojówki potrzebujemy 1 kg świeżo pociętej pokrzywy i 10 litrów wody. Pokrzywę zalewamy wodą w wiaderku i pozostawiamy do fermentowania na 4-5 dni. Przed użyciem w formie oprysku, gnojówkę z pokrzywy należy rozcieńczyć z wodą w stosunku 1:10 (na litr gnojówki dajemy 10 litrów wody).

2. Wyciąg z wrotyczu;

Innym sposobem zwalczania stonki ziemniaczanej jest wykonanie oprysku wyciągiem z wrotyczu. Uzyskujemy go przez zalanie 300g świeżego ziela 10 litrami wody, a następnie czekamy 24 godziny. Po tym czasie przecedzamy i rozcieńczamy go z wodą w stosunku 1:2.
Warto wiedzieć, że wyciąg z wrotyczu może nam też posłużyć do zwalczania wielu innych szkodników, takich jak: mszyce, bawełnica korówka, owocówki, śmietka cebulanka, gąsienice bielinka.

3. Wyciąg ze złocienia dalmatyńskiego.

Jest to ester kwasu chryzantemowego. W handlu występuje pod nazwą Perytryna naturalna. Preparat ten jest mało stabilny, wrażliwy na temperaturę, powinien być stosowany nocą lub przy dużym zachmurzeniu. Zalecana dawka to 0,5 kg/ha. Skuteczność działania tego preparatu może dochodzić nawet do 100%. Bardzo ważna jest jednak technika opryskiwania. Preparat musi być rozprowadzony bardzo dokładnie, a pH cieczy roboczej nie może przekraczać 7. Im bardziej alkaliczna ciecz tym mniejsza skuteczność. Należy więc ciecz roboczą zakwasić octem w dawce 0,5 l sześcioprocentowego octu na 100 l wody.

4. Oleje parafinowe, sole potasowe i szare mydło

Naturalne środki owadobójcze lecz  stosowane na mniejszą skalę.

Środki owadobójcze na bazie mikroorganizmów

Środkiem o największej skuteczności w walce ze stonką w uprawach ekologicznych jest preparat oparty na mikroorganizmach pod nazwą Novodor SC. Ostatnio jego udoskonalona formuła jest znacznie bardziej skuteczna niż wcześniej. Warunkiem jego skuteczności jest zjedzenie przez stonkę opryskanych liści, dlatego też należy bardzo dokładnie wykonać oprysk. Zaleca się zakwasić ciecz roboczą, jak również dodać produkty słodkie, takie jak cukier czy melasa, które wzmagają apetyt owada. Zauważono bowiem, że dodanie tych „zachęcaczy”znacznie podnosi skuteczność. Problem zwalczania stonki polega na tym, że występują różne stadia rozwojowe, a skuteczność preparatu nie jest jednakowa we wszystkich stadiach. Im wcześniej jest on zastosowany, tzn. na mniejsze larwy, tym działa skuteczniej. Pierwszy oprysk powinno się zastosować wtedy, kiedy z jaj zaczynają się wykluwać larwy. Na tym etapie może wystarczyć 1-1,5 l Novodoru na hektar. Powtórny oprysk zaleca się wykonać 7 dni po pierwszym. Przestrzeganie wszystkich zasad pozwala na uzyskanie bardzo wysokiej skuteczności.

Najpowszechniej i najdłużej stosowanym środkiem biologicznym przeciwko stonce ziemniaczanej jest preparat biologiczny oparty na toksynie bakterii Bacillus thuringensis subsp. tenebrionis (B.t.t.), która atakuje system trawienny owada. Ten jedząc liście ziemniaka pokryte kryształami B.t.t. wprowadza do przewodu pokarmowego toksynę, niszcząc jego tkanki wewnętrzne powodując śmierć w ciągu kilku dni. Należy przede wszystkim pamiętać, ze jest to środek biologiczny i efekty działania wystąpią po kilku dniach.

Wykaz środków dla rolnictwa ekologicznego został zamieszczony na stronie:

• Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi - www. minrol.gov.pl, (w zakładce: informacje branżowe – ochrona roślin)
• Instytut Ochrony Roślin-Państwowy Instytut Badawczy - www.ior.poznan.pl/19wykaz-srodkow-ochrony-roslin-do-produkcji- ekologicznej.html

opracowała: Mirosława Rogacz, dn. 28.05.2018 r.

źródła:

1. Zwalczanie stonki ziemniaczanej w ekologicznych uprawach ziemniaka. IOR Poznań 2010; J. Kowalski.

2. Stonka ziemniaczana, IOR-PIB Poznań - P. Węgorek, J. Zamojska.

3. Stonka groźna dla późnych odmian. Nowoczesna uprawa 6/2011 M. Mrówczyński, H. Wachowiak.

4. Pneumatyczny zbieracz stonki: Janusz Nowak

5. internet  wikipedia