Perspektywy dla uprawy ziół

Powierzchnia uprawy ziół w Polsce w roku 2011 wynosiła ponad 14,5 tys. ha plasując Polskę na trzecim miejscu pod względem produkcji ziół w Europie. W Polsce uprawianych jest około 60 gatunków ziół, z czego największy obszar zajmują uprawy: mięty pieprzowej, kminku zwyczajnego, kozłka lekarskiego i rumianku pospolitego. Powierzchnia jak i liczba gospodarstw w Polsce corocznie ulega dynamicznym zmianom, jednak szacuje się, że uprawę roślin zielarskich prowadzi około 20 tys. gospodarstw.

Historia zielarstwa

Rośliny zielarskie (zioła i aromatyczne przyprawy) towarzyszą człowiekowi od tysięcy lat. Zioła wykorzystywane były w profilaktyce i leczeniu w starożytnych Chinach, Indiach, a później również Egipcie, Grecji czy Rzymie. Za najstarszy system leczniczy uważa się ziołolecznictwo chińskie, które posiada udokumentowaną wiedzę spisaną od czasów starożytnych do dziś, czyli przez ponad 4500 lat. Od tamtych czasów ich działanie lecznicze oraz walory smakowe sprawiają, że są one nadal wysoce cenione nie tylko w farmacji.

Zielarstwo w Polsce

W Polsce prekursorami ziołolecznictwa byli Benedyktyni, którzy specjalizowali się w komponowaniu mieszanek ziołowych czy likierów. Do XX w. surowiec zielarski pozyskiwano niemal w zupełności ze stanowisk naturalnych, a następnie po ich wstępnej obróbce dostarczano do aptek, gdzie przygotowywano z nich preparaty ziołowe. Pomimo wielowiekowej tradycji wykorzystywania ziół w Polsce ich uprawa jest jednym z najmłodszych działów produkcji roślinnej. Pierwsze próby uprawy ziół na skalę towarową w kraju podjęto w drugiej połowie XIX wieku. Obecnie Polska znajduje się w grupie czołowych producentów surowców zielarskich w Europie, a ponadto na świecie uważana jest za kraj o wysokim potencjale zarówno produkcyjnym jak i przetwórczym. W gospodarstwach rolniczych polowa uprawa ziół może stać się istotnym źródłem dochodu, jeśli plantatorzy będą stale pamiętali o dostosowaniu się do zmieniającego się popytu i potrzeb konsumenta. Coraz większym zainteresowaniem w ostatnich latach staje się uprawa ziół w pojemnikach oraz systemach hydroponicznych.

Zioła w pojemnikach

Zioła uprawiane w pojemnikach stanowią alternatywę dla ziół pozyskiwanych z uprawy polowej. Uprawa ziół w pojemnikach ma przewagę, w długości okresu wegetacyjnego, gdyż może być ona prowadzona również w czasie panowania niesprzyjających warunków atmosferycznych takich jak okres jesienno-zimowy lub wczesnowiosennym. Warunki uprawy w istotny sposób wpływają na wielkość i jakość plonu ziół bogatych w olejki eteryczne jak np. melisa lekarska (Melissa officinalis L.), lebiodka majeranek (Origanum majorana L.) czy tymianek właściwy (Thymus vulgaris L.). Dodatkowo zioła uprawiane w pojemnikach są trwalsze zarówno w sprzedaży jak i transporcie. Co więcej w uprawie ziół pod osłonami istnieje możliwość większej kontroli nad czynnikami środowiska oddziałującymi na roślinę takim jak: ilość światła, temperatura czy wilgotność podłoża.

System hydroponiczny

Hydroponika to nowoczesny rodzaj uprawy roślin w kulturze wodnej. Jest to uprawa w której gleba została zastąpiona materiałem mineralnym - chemicznie obojętnym nie mający wpływu na rozwój rośliny, służącym jedynie do utwierdzenia korzeni. Rośliny uprawiane w tym systemie do prawidłowego rozwoju pobierają sole mineralne rozpuszczone w wodze. Roztwór wodny (pożywka) używany w systemie jest dostarczany bezpośrednio do środowiska korzeni, dzięki czemu trwałe podłoże nie jest wymagane. Zaletą uprawy roślin w tym systemie jest ich przyśpieszony wzrost, względem roślin uprawianych tradycyjnie, co jest wynikiem dostarczenia roślinom wszystkich składników niezbędnych do życia w ilościach optymalnych. Ponadto według badań przeprowadzonych na Uniwersytecie Minnesoty wykazano, iż zioła pochodzące z upraw hydroponicznych posiadają o 20-40 % więcej olejków aromatycznych niż uprawiane w warunkach polowych. Wiele zalet płynących z zastosowania tego systemu sprawia, że przed wyborem sposobu uprawy ziół można go rozważyć.

Czynniki wpływające na plon i jakość surowca zielarskiego

Przed założeniem uprawy ziół warto uwzględnić kilka kluczowych czynników, które pomogą wprowadzić w gospodarstwach uprawę ziół. Pierwszym z nich są właściwości fizyczne gleby przeznaczonego stanowiska. Właściwości gleby: odczyn, wilgotność, struktura czy zwięzłość mają znaczący wpływ na plon oraz obróbkę surowców korzeniowych. Większość uprawianych roślin zielarskich do prawidłowego wzrostu wymaga podłoża o pH obojętnym, a czasami nawet zasadowym. Jedynie nieliczne gatunki uprawia się na glebach kwaśnych np. borówka brusznica (Vaccinium vitis-idaea L.). Decydującym czynnikiem wpływającym zarówno na wielkość plonu jak i jego jakość jest zaopatrzenie roślin w odpowiednią ilość wody. Optymalne warunki wodne dla większości ziół olejkodajnych mieszczą się w granicach 40-60% całkowitej pojemności wodnej gleby (CPW). W warunkach polowych wpływ wody na wzrost plonu jest modyfikowany przez światło, temperaturę i składniki mineralne, pomimo to wilgotność gleby pozostaje jednym z głównych czynników kształtujących wysokość i strukturę plonu. Z tego powodu w trakcie planowania uprawy roślin zielarskich szczególnie istotne jest rozważenie zastosowania nawadniania plantacji. Nawożenie, a za nim idąca żyzność gleby to kolejny czynniki odgrywający znacząca rolę w wielkości uzyskanego plonu. Wielkość dawek nawozowych jest ściśle wiązana z typem gleby, ukształtowaniem terenu oraz warunkami pogodowymi (temperatura, opady). Tak nadmiar jak i niedobór niektórych składników nawozowych powoduje zaburzenia we wzroście, a czasami zmiany zawartości w surowcu substancji czynnych

Suszenie ziół

Do otrzymania wysokiej jakości surowca zielarskiego, zdatnego do transportu i przechowywania należy bezpośrednio po zbiorze poddać materiał roślinny suszeniu. Jedynie nieliczne z ziół mogą zostać wykorzystywane w stanie świeżym do produkcji soków, nalewek lub jako przyprawy. Suszenie materiału zapobiega szybkiemu spadkowi zawartości związków biologicznie czynnych oraz chroni przed sczernieniem i spleśnieniem wywołanym przez bakterie i grzyby.

Praktyczne porady dla producentów

Przed przystąpieniem do uprawy gruntowej ziół zaleca się w pierwszym roku założenie plantacji kilku rodzajów ziół na stosunkowo niewielkim obszarze w celu określenia rodzaju upraw, które są najbardziej odpowiednie dla danego stanowiska. Po pierwszym roku od założenia plantacji można oszacować pracochłonność poszczególnych rodzajów upraw oraz rozkład zapotrzebowania na siłę roboczą w ciągu roku. Dzięki temu w kolejnych latach możliwe jest dostosowanie powierzchni upraw do zaplecza siły roboczej. Do osiągnięcia sukcesu konieczne jest zaplanowanie terminu wykonywanych prac, w taki sposób, aby były one prowadzone z uwzględnieniem wzrostu oraz spadku zapotrzebowania na siłę roboczą.

Czy uprawa ziół jest opłacalna?

To pytanie z pewnością zadaje sobie każdy kto zastanawia się nad założeniem własnej plantacji ziół. Rynek ziół w Polsce jest zmienny i podatny na mody, dlatego przez cały czas należy się dopasowywać do bieżąco zapotrzebowania na surowce zielarskie. Plantatorzy podkreślają, że dróg którymi można osiągnąć sukces w produkcji zielarskiej jest wiele, choć nikt nie podaje konkretnej recepty. Aby zwiększyć szanse powodzenia przed przystąpieniem do wyboru gatunkowego upraw możliwe jest wykonie analizy rynku celem poznania popytu i podaży na dany surowiec co pozwoli na podjęcie słusznych decyzji w kwestii podaży: wielkości i asortymentu produkcji.

Agnieszka Miśkiewicz, dn. 20.02.2018