Ochrona łąk cennych przyrodniczo
W Polsce łąki zajmują ok. 20% (ok.3 mln ha) powierzchni gruntów rolnych, pastwiska ok. 3% (ok. 400 tys. ha). Niektóre typy występujących u nas łąk i pastwisk należą do najbogatszych w gatunki biocenoz Europy.
Trwałe użytki zielone pełnią w środowisku bardzo ważną rolę. Właściwe utrzymanie i prawidłowe ich użytkowanie są istotnymi czynnikami zachowania różnorodności przyrodniczej. Wypełnianie powyższych wymogów jest podstawą utrzymania użytków rolnych w dobrej kulturze rolnej. Użytki zielone pełnią w przyrodzie ważne funkcje: klimatyczne, hydrologiczne, ochronne, filtracyjne, fitosanitarne, krajobrazowe i estetyczne oraz biocenotyczne, stanowiąc środowisko życia wielu gatunków roślin i zwierząt, często rzadkich, podlegających ochronie. Niezależnie od poglądów dotyczących wiodącej roli użytków zielonych są one wciąż niezwykle ważnym elementem środowiska.
W zależności od położenia łąk w strefie górskiej, podgórskiej czy nizinnej możemy wyróżnić typy siedlisk reprezentujące m.in. roślinność charakterystyczną dla muraw ciepłolubnych i bliźniczkowych, łąk świeżych (suchych), łąk wilgotnych i torfowisk. Wszystkie charakteryzują się dużą bioróżnorodnością, pomimo iż występują na różnym podłożu (np. żyznej lub ubogiej glebie, o odczynie kwaśnym czy zasadowym).
Liczba gatunków roślin w naturalnym, ekstensywnie użytkowanym zbiorowisku waha się od kilkunastu do kilkudziesięciu. Biologiczna trwałość użytków zielonych wynika m.in. z rodzaju siedliska i bogactwa gatunków. W przypadku ciepłolubnych łąk w Pieninach na powierzchni 1 m2 można znaleźć nawet 60 gatunków roślin. Użytki zielone stanowią centra różnorodności, pełniąc rolę kluczowego ogniwa zwiększającego bioróżnorodność w krajobrazie rolniczym. Wiele gatunków roślin wchodzących w skład runi łąk i pastwisk występuje również w innych siedliskach, np. na wrzosowiskach, przydrożach, w płatach leśnych czy zakrzaczeniach i zadrzewieniach śródpolnych. Ważne jest, by w racjonalny sposób wykorzystywać ich potencjał produkcyjno-środowiskowy (chów zwierząt trawożernych, zachowanie optymalnych terminów wypasu i zbioru zielonki, rozwój rolnictwa ekologicznego czy wykorzystanie do produkcji biomasy).
Niestety bogactwo przyrodnicze łąk i pastwisk jest zagrożone. W zależności od warunków degradacja może przebiegać w dwóch kierunkach.
Pierwsze z zagrożeń to postępująca intensyfikacja produkcji: zwiększenie dawek nawozów, wczesne koszenie i zwiększenie liczby pokosów, co niekorzystnie wpływa na skład gatunkowy i promuje trawy eliminując cenne rośliny zielne. W krajach o bardzo intensywnej gospodarce rolnej na łąkach spotyka się tylko kilka gatunków traw, natomiast na naszych barwnie kwitnących ekstensywnych użytkach zielonych jest ich nawet kilkadziesiąt.
Drugi rodzaj zagrożeń, coraz częściej spotykany w Polsce jest związany z zaprzestaniem koszenia lub wypasu, zwłaszcza na działkach rolnych położonych w znacznej odległości od siedziby gospodarstwa.
Zaprzestanie użytkowania łąk i pastwisk powoduje w krótkim czasie uruchomienie procesu sukcesji wtórnej i stopniowe przekształcanie się zbiorowisk trawiastych w zbiorowiska zaroślowe, a następnie leśne. Las na nieużytkowanej polanie wykształca się średnio po kilkudziesięciu latach. Takie zmiany obserwujemy m.in. na bardzo cennych pod względem przyrodniczym i krajobrazowym polanach beskidzkich. Należy pamiętać, że w przyrodzie wszystkie półnaturalne trwałe użytki zielone swój stan i kondycję zawdzięczają człowiekowi i jego racjonalnej, zrównoważonej działalności rolniczej. W przypadku zachwiania tej równowagi giną cenne łąki i pastwiska.
Z pewnością zbyt intensywna gospodarka na trwałych użytkach zielonych jak i całkowite zaprzestanie działalności rolniczej pociąga za sobą nieodwracalne skutki. W przypadku bogatych gatunkowo i rzadko występujących użytków zielonych (np. mokradła, murawy), konieczne jest prowadzenie działań ochronnych opartych na stosowaniu opóźnionych terminów i właściwych technik koszenia oraz zrównoważonym wypasie.
Utrzymaniu bądź przywróceniu właściwego stanu i zapobieganiu pogarszania się cennych siedlisk przyrodniczych służą m.in. działania rolno- środowiskowo- klimatyczne Pakiet 4. Cenne siedliska i zagrożone gatunki ptaków na obszarach NATURA 2000 oraz Pakiet 5. Cenne siedliska poza obszarami NATURA 2000. Pakiety są ukierunkowane na ekstensyfikację gospodarowania, stosowanie odpowiedniej ilości i terminów wykonywanych pokosów lub intensywności wypasu na cennych siedliskach przyrodniczych lub siedliskach zagrożonych gatunków ptaków, co wpływa pozytywnie na różnorodność biologiczną. Przystąpienie do realizacji tych pakietów jest związane z obowiązkiem posiadania przez rolnika dokumentacji przyrodniczej wykonanej przez eksperta przyrodniczego.
Koszty transakcyjne są zwracane rolnikowi wraz z pierwszą płatnością rolno–środowiskowo-klimatyczną.
Witold Ćwikowski, dn.17.08.2021 r.
fot. pasja1000 Pixabay / www.pixabay.com
źródło:
W artykule wykorzystano informacje uzyskanie od Pani Małgorzaty Braun – eksperta przyrodniczego.
Drukuj
PDFPolecamy
