Województwo dolnośląskie - kraina pałaców, ogrodów i ekologii
W dniach 21-23.06.2016 r. doradcy z Małopolskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego wzięli udział w wyjeździe studyjnym do gospodarstw ekologicznych w województwie dolnośląskim. Uczestnicy wyjazdu (50 osób) to głównie doradcy rolno-środowiskowi. Celem wyjazdu było zapoznanie się z funkcjonowaniem i sytuacją rolnictwa ekologicznego na Dolnym Śląsku, jak również zaznajomienie się z formami i działaniami doradztwa rolniczego na potrzeby ekologii. Założeniem szkolenia było również poznanie historii tego regionu, w tym dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego. Szkolenie obejmowało nie tylko wizyty w gospodarstwach, ale również spotkania z doradcami Dolnośląskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego i samorządowcami, połączone z wykładami. Omawiane były kwestie dotyczące roli rolnictwa ekologicznego w rozwoju społecznym i gospodarczym regionu dolnośląskiego. Podczas spotkań z doradcami i wizyt w gospodarstwach uczestnicy szkolenia mieli okazję zapoznać się z dobrymi rozwiązaniami, ale i z problemami z jakimi borykają się gospodarstwa ekologiczne Dolnego Śląska. Dzięki temu była możliwość wymiany praktycznych doświadczeń i informacji dotyczących zarówno ekologicznych metod gospodarowania, jak również przetwórstwa, form marketingu i sprzedaży bezpośredniej produktów ekologicznych. Oprócz tego na trasie przejazdów do gospodarstw była możliwość zapoznania się z zabytkami kulturowymi i przyrodniczymi tego pięknego zakątka Polski. Zachwycały przepiękne XIX- wieczne rezydencje, gotyckie zamki, renesansowe dwory, kościoły i cudne parki krajobrazowe.
Kilka słów o Dolnym Śląsku. Województwo dolnośląskie to jeden z korzystniejszych rejonów Polski dla rolnictwa, o doskonałych warunkach krajobrazowych, turystycznych i leczniczych. To stwarza dobre podstawy także dla rozwoju obszarów wiejskich. Dolny Śląsk posiada bogate złoża surowców, gęstą sieć dróg i linii kolejowych oraz przygraniczne położenie w południowo-zachodniej części Polski. Jest to więc jeden z najcenniejszych obszarów Polski pod względem zasobów przyrodniczych i środowiskowych. Wiele jest tu ciekawych miejsc turystycznych i historycznych budowli. W tym rejonie było dawniej dużo zakładów przemysłowych, które upadły.
Dolny Śląsk cechuje się dużym zróżnicowaniem produkcji rolniczej. Ponad połowa gmin województwa dolnośląskiego ma korzystne warunki dla produkcji rolniczej. Mniej rozwinięty jest tu chów zwierząt gospodarskich. Występują tu obszary o sprzyjającym dla produkcji rolnej klimacie i dobrych glebach, jak również obszary o gorszych warunkach klimatyczno-glebowych. Użytki rolne stanowią ponad 52 % powierzchni, gdzie dominują grunty orne – 43% i użytki zielone - 17%. Z powierzchni 870 tys. ha gruntów ornych tylko 8% to gleby klas I i II. W większości, szczególnie na obszarach górskich są to gleby klas IV, V lub VI. Na terenie województwa jeszcze przed 10 laty funkcjonowało ponad 80 tys. gospodarstw rolnych. Średnia wielkość gospodarstwa liczy około 10 ha użytków rolnych.
Dolnośląskie ma dobre warunki do rozwoju rolnictwa ekologicznego co w dużej mierze właściwie wykorzystuje. Podobnie jak w całej Polsce liczba producentów i powierzchni upraw ekologicznych od 2013 zmniejsza się. Głównym tego powodem jest powiązanie produkcji ze sprzedażą produktów. W dolnośląskim w 2012 roku liczba zarejestrowanych gospodarstw ekologicznych przekroczyła 1300. Obecnie mamy ich około 900 i 24 ekologiczne zakłady przetwórcze. Średnia powierzchnia gospodarstwa ekologicznego wynosi prawie 30 ha. Najwięcej gospodarstw ekologicznych koncentruje się w powiatach górskich: kłodzkim, jeleniogórskim, kamiennogórskim i wałbrzyskim. W dolnośląskich gospodarstwach ekologicznych dominuje produkcja roślinna z dużym udziałem trwałych użytków zielonych. Choć produkcja zwierzęca jest tu mniej popularna, tym niemniej jednak wszystkie gospodarstwa ekologiczne, które zwiedzaliśmy prowadziły produkcję zwierzęcą na wysokim poziomie, łącząc ekologię z przetwórstwem, agroturystyką bądź edukacją.
Produkty ekologiczne są sprzedawane głównie w gospodarstwach rolnych i na kiermaszach podczas imprez handlowych, a ostatnio także w specjalistycznych sklepach z żywnością ekologiczną.
Na terenie Dolnego Śląska dużo obszarów cennych przyrodniczo objętych zostało europejską formą ochrony przyrody - siecią Natura 2000. Są to głównie Karkonosze z otuliną. Główny ich grzbiet stanowią skały granitowe Przez wieki bogactwa mineralne Karkonoszy były wykorzystywane przez górnictwo i przemysł. W przeszłości eksploatowano tu rudy żelaza, miedzi, złota i srebra. Do dziś pozostały powierzchniowe i podziemne wyrobiska. Karkonoski Park Narodowy z otuliną to dziedzictwo przyrody ożywionej i nieożywionej. Należy do najciekawszych mineralogicznych obszarów Europy. Tutaj zidentyfikowano około 230 minerałów. Najwyższym szczytem Karkonoszy jest górująca nad Karpaczem Śnieżka o wys. 1602 m n.p.m. Niedostępne południowe zbocza pokryte są żlebami a północne zaś rumoszem skalnym. Panuje tu specyficzny klimat zbliżony do tego jaki mamy pod kołem podbiegunowym. Na niższych wysokościach wykształciła się natomiast roślinność alpejska. O tej specyficzności Śnieżki decydują warunki meteorologiczne: opady( ponad 1000 mm), niska temperatura, długie zaleganie pokrywy śnieżnej i huraganowe wiatry. Na Sieci Natura 2000 występują ważne typy siedlisk przyrodniczych jak: zarośla kosodrzewiny, zarośla wierzby lapońskiej, porosty naskalne, murawy bliźniczkowe, ziołorośla górskie, borówczyska bażynowe, a także ważne gatunki zwierząt między innymi ptaki: lerka, włochatka, sóweczka, cietrzew, jarząbek i ssaki: mopek, nocek duży, nocek Bechsteina, podkowiec mały i inne.
Krótka charakterystyka zwiedzanych gospodarstw
Gospodarstwo ekologiczne "ekokrasnoludki" Przemysława Puźniaka z Gorzeszowa k/Krzeszowa w powiecie kamiennogórskim, położone w pobliżu rezerwatu Głazy Krasnoludków na obszarze Natura 2000, stąd zapożyczona jego nazwa. Gospodarstwo o powierzchni 21 ha, specjalizuje się w hodowli owcy wielkopolskiej, w ramach programu ochrony zasobów genetycznych. Utrzymywane jest około 190 szt. owiec. Plenność owiec 140%, wykoty styczeń/luty. Jagnięta sprzedawane w wieku 4-5 miesięcy na eksport do Włoch. Strzyża jednorazowa - 5 zł od sztuki, wełna po 4 złote za kilogram. Oprócz chowu owiec rolnik prowadzi chów drobiu i królików. Gospodarstwo bierze udział w targach i konkursach. W 2015 roku w konkursie na Najlepsze Gospodarstwo Ekologiczne zajęło II miejsce w etapie wojewódzkim w kategorii ekologia-środowisko. Prowadzona jest również agroturystyka. Do dyspozycji są pokoje z łazienkami dla 27 osób.
Gospodarstwo ekologiczne "Kowalowe Skały" pani Agaty Kowal-Ruschil i Rolanda Ruschil z Wrzeszczyna k/Jeleniej Góry. Położone jest 15 km od Jeleniej Góry, wśród malowniczego krajobrazu w powiecie jeleniogórskim w pobliżu Jeziora Pilchowskiego,. Z gospodarstwa roztacza się wspaniały widok na góry Izerskie i Karkonosze. Całkowita powierzchnia gospodarstwa wynosi 33 ha. Specjalizuje się w chowie owcy wrzosówki. Szara rogata wrzosówka luneburska liczy ponad 200 sztuk w tym 150 matek. Inni hodowcy nie chcą hodować tej rasy, bo są to zwierzęta małe i przychody z takiej hodowli nie pokrywają kosztów. Większość upraw to trwałe użytki zielone lub mieszanki traw z motylkowatymi. Na niższą skalę prowadzi się także uprawy sadownicze ze starymi odmianami drzew głównie jabłoni oraz warzywa na użytek własny. Oprócz owiec jest też stado danieli, drób, pastwiskowe świnie węgierskie – Mangalica oraz króliki.
Rolnicy prowadzą również edukację ekologiczną dla dzieci i młodzieży, więc bardzo często przyjeżdżają tu wycieczki szkolne. Po oglądnięciu ciekawego filmu o gospodarstwie, uczestnicy mogą posmakować kilku gatunków serów owczych oraz innych wyrobów, jak pasztet z królika czy boczek z Mangalicy. Wszystko co się wyprodukuje w gospodarstwie: jaja, żywiec czy wełna są przeznaczone do sprzedaży bezpośredniej lub wykorzystane w gospodarstwie agroturystyczno- edukacyjnym.
Aby lepiej wykorzystać potencjał jaki mają w sobie owce, to oprócz mięsa, wykorzystywana jest owcza wełna. Mięso wrzosówek jest rewelacyjne, w niczym nie przypominające baraniny. Nie ma zatem problemu z jego sprzedażą. Natomiast ciekawym pomysłem na wełnę stało się jej filcowanie. Dzieci, które biorą udział w warsztatach edukacyjnych, z owczej wełny po jej sfilcowaniu sami wykonują wełniane kapelusze lub torebki, a z wełnianej czesanki laleczki. Warsztaty odbywają się w dobrze wyposażonej pracowni. Ciekawe tematy: ,,Od owieczki do niteczki”, ,,Od baranka do ubranka’’, ,,Zwierzaki filcaki‘’, ,,Przez wieki z biegiem rzeki’’, ,,Cztery pory roku w gospodarstwie ekologicznym”, to pomysłowe zajęcia i zabawy edukacyjne, które bawią i uczą, a miła atmosfera przyciąga w okresie letnim dziesiątki wycieczek szkolnych. Dzieci poznają rośliny, zwierzęta, produkty z gospodarstwa, mogą je posmakować, a swoimi pracami artystycznymi pochwalić się rodzicom w domu.
Możliwość kontaktu z różnymi gatunkami zwierząt gospodarskich, atrakcyjne położenie gospodarstwa i otwartość gospodarzy sprawiają, że jest ono doskonałym przykładem gospodarstwa funkcjonującego w zgodzie z naturą, którego produkcja sprzyja zachowaniu bioróżnorodności w tradycyjnym wiejskim jeleniogórskim krajobrazie.
Gospodarstwo uczestniczy w targach i konkursach, należy także do sieci Zagród Edukacyjnych utworzonej przez Ministerstwo Rolnictwa.
Gospodarstwo Ekologiczne "Wańczykówka" państwa Lucyny i Sylwestra Wańczyk z Krzeszowa k/Kamiennej Góry. Położone jest w Kotlinie Kamiennogórskiej. Nastawione jest na chów bydła mlecznego rasy Jersey oraz kóz. W gospodarstwie uprawiane są zboża, warzywa, zioła oraz rośliny sadownicze. Największą powierzchnię zajmują jednak trwałe użytki zielone. Jego właściciel jest pasjonatem serowarstwa i od wielu lat wciąż pogłębia swoją wiedzę wykorzystując ją w tworzeniu nowych serów. Na bazie mleka krowiego i koziego w nowej profesjonalnej serowarni powstaje około 20 różnych gatunków serów zarówno krótko jak i długo dojrzewających oraz jogurty i masło. Własne wyroby o takich intrygujących nazwach jak: Charakterny, Myster Wańczyk, Tłuścioch, Luzik, Sonata, Rapsodia czy Kamyk Sudecki, to tylko niektóre sery cieszące się dużym uznaniem wśród konsumentów. Są wyrabiane ręcznie i mają niezwykłe smaki. Były wielokrotnie nagradzane na konkursach produktów regionalnych i największych festiwalach sera w Polsce. Gospodarz przerabia dziennie około 500 l mleka i wciąż poszukuje nowych serowarskich smaków.
Rolnik bierze udział w targach ekologicznych w kraju i za granicą. Współpracuje z wieloma renomowanymi restauracjami w kraju, gdzie sprzedaje swoje produkty. Gospodarstwo prowadzi również warsztaty edukacyjne oraz działalność agroturystyczną.
Gospodarstwo Pana Jacka Ozgowicza z Miszkowic koło Lubawki w powiecie kamiennogórskim, zajmuje powierzchnię 94 ha, z tego trwałe użytki zielone stanowią około 20 ha. W gospodarstwie uprawia się głównie kukurydzę i zboża oraz trawy na gruntach ornych. Specjalizuje się w hodowli bydła mlecznego. Stada krów rasy holsztyńsko-fryzyjskiej utrzymywane są w systemie wolno wybiegowym przez cały rok. Prowadzona jest też sprzedaż cieląt i krów. Mleko odbierane jest przez spółdzielnię mleczarską w Żarach.
Obora jest obiektem nowym, zmodernizowanym. Gospodarstwo posiada bogaty park maszynowy. Sukcesywnie rozwija się i prowadzi różnego rodzaju inwestycje.
Wyjazd studyjny miał charakter edukacyjny i pozwolił doradcom na poszerzenie wiedzy z zakresu rolnictwa ekologicznego, która jest niezbędna w realizacji programów rolo-środowiskowych. Uczestnicy szkolenia zmęczeni, ale zadowoleni z poznania potencjału miejscowych gospodarstw ekologicznych, które jednocześnie prowadzą agroturystykę i edukację, a także przetwórstwo. Sprawdzone praktyczne doświadczenia i rozwiązania rolników ekologicznych z Dolnego Śląska warto wykorzystać w naszej działalności doradczej.