MAŁOPOLSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO
z siedzibą w Karniowicach

Ostatnie badania opinii publicznej wskazują, że 88% obywateli Polski chciałoby zwiększenia inwestycji w energetykę odnawialną (OZE). Jest to ogromny wzrost świadomości ekologicznej w naszym kraju. W każdym numerze czasopisma AURA jest dodatek dla nauczycieli, w którym oni sami pokazują programy i scenariusze zajęć z ekologii i ochrony środowiska dla dzieci w szkołach i przedszkolach. Powstało kilka tysięcy pozarządowych organizacji społecznych, ponadto w prawie każdym samorządzie gminy  są Lokalne Grupy Działania (LGD), które wymuszają kierunek działań w ustawodawstwie i instytucjach rządowych. Ruch społeczny łączący ludzi w dążeniach na rzecz upowszechnienia „zielonej” energetyki nie jest możliwy do zatrzymania. Jest to energetyka rozproszona, wykorzystująca lokalne i regionalne zasoby energii słońca, wiatru, wody, biomasy, energii geotermalnej – nazwano ją energetyką obywatelską (prosumencką). Samorządy gmin słusznie wiążą te inwestycje z zagadnieniami poprawy czystości powietrza na swoim terenie, na przykład poprzez wymianę starych kotłów węglowych i wdrażanie czystszych konwencjonalnych źródeł ciepła (prąd, gaz) oraz ekologicznych – czyli odnawialnych źródeł energii.

Jeszcze 10 lat temu nie mieliśmy prawa wyboru operatora  sieci energetycznej dostarczającej nam do domu prąd czy gaz, gdyż był tylko jeden. Tym bardziej nikomu z nas nie śniło się, że przyjdą takie czasy, gdy bezwzględnie każdy obywatel RP będzie miał prawo produkować ciepło i energię elektryczną na potrzeby własne i na sprzedaż. Tak jest właśnie dzisiaj, a co więcej: Państwo (i prawo) musi go w tym wspierać. Na takie inwestycje każdy ma także prawo otrzymać dotację i nisko oprocentowaną pożyczkę. W produkcji zielonej energii największy potencjał tkwi w gospodarstwach rolnych, czyli na terenach wiejskich, gdzie jest rozproszona zabudowa i dostępność do w/w źródeł energii odnawialnej. Tutaj nie wspomniałem jeszcze o energii biogazu, która głównie powinna być produkowana na terenach wiejskich. Surowcem do lokalnych powszechnie stosowanych niemieckich biogazowni jest biomasa odpadowa z gospodarstw rolnych, z przetwórstwa spożywczego oraz biośmieci (z odpadków kuchennych) pochodzących z segregacji w każdym domu mieszkalnym oraz ze wszystkich, bez wyjątku, barów, restauracji czy stołówek.

W nowym polskim prawodawstwie są szczególnie korzystne warunki do inwestowania w biogazownie rolnicze bazujące na oborniku, gnojowicy i na biomasie z celowych upraw energetycznych. Kilka lat temu nasz Ośrodek wspólnie z Fundacją na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa uczestniczył w programie szkolenia doradców i rolników na temat biogazowi. Już od 10 lat w każdym z ODR – ów w Polsce funkcjonują doradcy ds. OZE udzielający pomocy wszystkim zainteresowanym. Obecnie w każdej gminie samorząd realizuje co najmniej 1 program antysmogowy w połączeniu z wdrażaniem urządzeń OZE, przede wszystkim u właścicieli prywatnych budynków mieszkalnych.

Wracając do tematu artykułu, powstające inicjatywy obywatelskie postulują dalszą poprawę warunków do aktywnego uczestnictwa osób prywatnych i instytucji w działaniach na rzecz OZE. Zjawisko jest szersze, dotyczy też działań na rzecz efektywności energetycznej, czyli oszczędzania energii przede wszystkim we własnym domu, jak i w planowanej termomodernizacji budynków. Z zadowoleniem należy przyjąć obecne działania rządu RP  w dziedzinie termomodernizacji (program „Czyste Powietrze”), tym bardziej że obejmują wszystkich zainteresowanych mieszkańców  Polski. Dotacje uzależnione są od dochodów rodziny.  Dalsze wspieranie rozwoju energetyki lokalnej powinno polegać na coraz lepszych (a tak dotąd nie było), sprawiedliwych i przejrzystych, daleko sięgających w przyszłość, na stabilnych rozwiązaniach prawnych i mechanizmach regulacyjnych naszego rządu. Producentami „własnej” energii odnawialnej mogą być również przedsiębiorstwa, wspólnoty i spółdzielnie mieszkaniowe, instytucje samorządowe, kościelne, szkoły czy szpitale. Energetyka rozproszona to docelowo wielomilionowa rzesza konsumentów i jednocześnie sprzedawców energii (tzw. prosumentów). Lokalnie wzrastać będzie zatrudnienie, pobudzana już jest przedsiębiorczość i innowacyjność. Wśród użytkowników powstają nawyki oszczędzania i odzyskiwania energii. Już teraz jest to ogromny rynek producentów, sprzedawców, projektodawców instalacji, w miarę rozwoju tej branży powstaną również firmy z usługami serwisowymi poszczególnych producentów urządzeń. Jest też coraz większe zainteresowanie kształceniem kadr specjalistów branży OZE, zapełniły się technika elektryczne, a także wydziały energetyczne wyższych uczelni.

Mamy w Polsce już około kilkadziesiąt tysięcy mikroinstalacji OZE, a dynamika rozwoju tej branży jest najwyższa w kraju. W roku 2017 przyłączano do operatorów sieci dystrybucyjnej (OSD) średnio 35 instalacji dziennie (fotowoltaicznych), łącznie licząc wszystkie źródła o różnej mocy, oddano do użytku około 28 000 instalacji o łącznej mocy aż 155,52 MW (megawatów), w tym około 90 MW mikroinstalacji. Na koniec pierwszego kwartału 2018 roku moc samych tylko mikroinstalacji fotowoltaicznych (czyli do 40 kW) zamontowanych w ciągu ostatnich 5 lat wynosi aż 200 MW – jest to wielkość dużej konwencjonalnej elektrociepłowni węglowej np. w Kozienicach.

Tak dobre efekty to między innymi wynik rządowego programu Prosument I oraz Prosument II, które były dostępne dla każdego w 2016 i 2017/18. Były to programy pilotażowe o ograniczonym budżecie ok. 140 milionów zł, mając na uwadze fakt, że swym zasięgiem obejmowały całą Polskę. Niemniej przyczyniły się do wdrożenia formalnych i praktycznych działań wielu podmiotów, które musiały ze sobą współpracować przy realizacji instalacji fotowoltaicznych - głównie na budynkach jednorodzinnych, wspólnot i spółdzielni mieszkaniowych.W zależności od projektu łączna pomoc dla każdego zainteresowanego obejmowała do 100% kosztów kwalifikowanych, na którą składały się: 30% dotacja oraz kredyt na pozostałe 70% wydatków (w wypadku paneli słonecznych produkujących energię elektryczną) lub dotacja 15% oraz kredyt na 85% pozostałych wydatków (w wypadku kolektorów słonecznych do  produkcji ciepłej wody). Oprocentowanie było stałe 1%, plus koszty obsługi kredytu – czyli prowizja 1,5%, przy długości czasu spłaty maksymalnie do 15 lat. Program obejmował budowę instalacji do wytwarzania ciepłej wody i energii elektrycznej, łącznie lub pojedynczo, (poniżej wymieniono rodzaje urządzeń). Zdecydowaną jednak większość inwestycji prosumenckich, już od wielu lat, buduje się ze środków wojewódzkich Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO), gdyż korzystniejszy jest poziom dofinansowania, również z udziałem budżetów samorządów gmin.

Na zakończenie chciałbym z satysfakcją zwrócić uwagę na dwa programy: jeden organizowany jest na skalę województwa małopolskiego, drugi – na całą Polskę. Pierwszy z nich nosi nazwę „EKOPARTNERZY NA RZECZ SŁONECZNEJ ENERGII MAŁOPOLSKI” i jest przygotowany przez Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego ze środków MRPO. To nowy program dla mieszkańców 35 gmin Małopolski. Jego budżet opiewa na bardzo dużą kwotę ok. 111 000 000 złotych, z tego ok. 60 mln złotych ze środków UE. Liderem projektu jest Stowarzyszenie Zielony Pierścień Tarnowa, natomiast partnerami są następujące gminy: Skrzyszów, Lisia Góra, Żabno, Tarnów, Wierzchosławice, Wietrzychowice, Zakliczyn, Rzepiennik Strzyżewski, Szerzyny, Ryglice, Ciężkowice, Tuchów, Gromnik, Pleśna, Niepołomice, Wieliczka, Myślenice, Gdów, Biskupice, Kłaj, Jodłownik, Rabka Zdrój, Gołcza, Bukowno, Klucze, Krzeszowice, Olkusz, Wolbrom, Trzyciąż, Charsznica, Miechów, Słaboszów, Racławice, Kozłów i Książ Wielki. Na domach jednorodzinnych, obiektach gospodarczych i budynkach publicznych zostanie zamontowane około 6000 instalacji słonecznych i 30 pomp ciepła typu powietrze – woda. Są to środki z okresu programowania na lata 2014 – 2020, więc inwestycje powinny ruszyć już niebawem.

Drugi program jest przygotowany przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW) pod nazwą „CZYSTE POWIETRZE”. To ogólnopolski program priorytetowy, a jego realizacja zaplanowana jest na 10 najbliższych lat. Celem programu jest zmniejszenie ilości zużywanej energii cieplnej oraz ograniczenie emisji pyłów i gazów cieplarnianych do atmosfery. Skutkiem programu ma być także osiągnięcie znacznych oszczędności finansowych przez właścicieli domów jednorodzinnych. Poprzez udział w programie można uzyskać dofinansowanie do inwestycji w zakresie wymiany źródeł ogrzewania oraz ocieplania budynku (w tym wymiany okien i drzwi). Zaplanowano pomoc w postaci pożyczek i dotacji (można skorzystać z obu tych form jednocześnie). Wysokość dofinansowania wynosi od 30% do 90%, w zależności od dochodów w rodzinie.  Przewidziana jest dotacja do 53 tys. zł. na beneficjenta.Właściciele domów, których dochody są najniższe i nie przekraczają 600 zł na osobę, otrzymają do 90 proc. dotacji na realizację przedsięwzięć finansowanych w ramach programu.   W przypadku, gdy dochód na 1 członka rodziny przekracza 1600 zł, można otrzymać do 30 % dotacji, czyli max. 15 900 zł.

 Termomodernizacja, to kompleksowy remont budynku mieszkalnego mający na celu zmniejszenie zapotrzebowania na energię do jego ogrzania. Dzięki temu można zaoszczędzić do 50% zużywanej energii na ogrzewanie domu. Minimalny koszt realizowanego projektu, wg programu Czyste Powietrze, to 7.000 zł. Zakłada się, że termomodernizacji zostanie poddanych nawet klika milionów domów, łącznie kwota przeznaczona, to 103 000 000 000 zł. Warto wiedzieć, że styropian oraz inne materiały budowlane wraz z robocizną możesz zakupić max za 150 zł /m²gotowej elewacji.

Pożyczka może być udzielona na okres do 15 lat z preferencyjnym oprocentowaniem, które na dzień dzisiejszy wynosi ok. 2,4 proc. Jeśli właściciel nie ma w ogóle środków na ocieplenie, może zaciągnąć pożyczkę, a po wykonaniu robót termoizolacyjnych dostanie dofinansowanie. VAT będzie kosztem kwalifikowanym. W przypadku starych  budynków, konieczna jest wymiana starego pieca, na nowy, który spełni wymagania programu (i dodatkowo pozostały zakres prac). Pamiętajmy, że budując nowy budynek nie uzyskamy jego odbioru przed zakończeniem ocieplenia ścian.

Warto jednak zwrócić uwagę na to, iż na budowę ogniw fotowoltaicznych i kolektorów słonecznych (źródła energii odnawialnej) można uzyskać pomoc jedynie w formie pożyczki (oprocentowanie od 2%).

Aby wziąć udział w programie należy złożyć wniosek do WFOŚiGW – nabór został otwarty już 19 września 2018 roku. Można to zrobić na dwa sposoby: drogą elektroniczną poprzez stronę internetową: www.wfos.krakow.pl/czyste-powietrze/ lub osobiście w siedzibie WFOŚiGW.

Najbliższe wydziały WFOŚiGW:

• Kraków, ul. Kanonicza 12 (infolinia: 12 422 94 90, wew. 2);
• Nowy Sącz, ul. Wiśniowieckiego 127, pok. 101 (infolinia: 507 228 203);
• Tarnów, Aleja Solidarności 5/9, pok. 404 (infolinia: 507 248 316).

Pod koniec października 2018 w Małopolsce zorganizowano 16 spotkań informacyjnych. Spotkania będą obejmować stopniowo kolejne miejscowości, a ich harmonogram podawany jest na bieżąco na stronie internetowej programu „Czyste powietrze”.

Jan Knapik, dn. 31.10.2018 r.